Kıdem Tazminatı Nedir?
KIDEM TAZMİNATI
Kıdem Tazminatı Nedir? Kıdem tazminatı, kanunda öngörülen belirli sebeple iş sözleşmesinin feshi nedeniyle en az 1 yıllık kıdeme sahip işçiye veya işçinin ölümü halinde ailesine işveren tarafından ödenmesi gereken, miktarı işçinin ücretine ve kıdemine göre hesap edilen bir miktar paradır.
Kıdem tazminatı işçiler için bir hak niteliğindedir. Buna göre; kıdem tazminatı sadece İş Kanunu’nda yer alan işçiler değil,
- Deniz İş Kanunu’na göre işçi sayılan gemi adamları
- Basın İş Kanunu’na göre işçi tanımının dışında kalan gazeteciler
- İş Kanunu dışında kalan Borçlar Kanunu’na tabi, 50’den az işçi çalıştıran tarım ve orman işlerinin yapıldığı iş yerlerinde iş sözleşmesinde hüküm bulunması halinde bu işçiler için de geçerlidir.
KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANMA ŞARTLARI
İş Kanunu’na tabi bir işçinin kıdem tazminatı kazanabilmesi için bazı koşullar mevcuttur. Bu koşullar; sürekli bir işyerinde çalışıyor olmak, iş sözleşmesinin belirli sebeplerle son bulmuş olması ve işçinin kıdem şartının gerçekleşmiş olmasıdır.
1. İŞ KANUNUNA TABİ BİR İŞYERİNDE ÇALIŞMAK
Kıdem tazminatına hak kazanmanın ilk şartı, işçinin İş Kanunu’na tabi bir işyerinde çalışıyor olmasıdır. Bu noktada hangi işlerin İş Kanunu’na tabi olup olmadığı önemlidir. 4857 sayılı İş Kanunu’nun 4.maddesi İş Kanunu’na tabi olma yönünden istisnaları saymıştır. Bunlar;
- Deniz ve hava taşıma işlerinde
- 50’den az işçi çalıştıran tarım ve orman işletmeleri ve işyerlerinde
- Aile ekonomisi sınırları içerisinde kalan tarım ve ormanla ilgi her türlü yapı işlerinde
- Bir ailenin, dışarıdan kimsenin olmaması kaydıyla evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde
- Ev hizmetlerinde
- İş sağlığı ve güvenliği hükümleri saklı kalmak üzere çıraklar hakkında
- Sporcular hakkında
- Rehabilite edilenler hakkında
- 507 Sayılı Esnaf ve Sanatkarlar Kanununun 2.maddesine uygun 3 kişinin çalıştığı işyerlerinde
2. İŞ SÖZLEŞMESİNİN BELİRLİ SEBEPLER SON BULMASI
Kanun koyucu, iş sözleşmesinin son bulmasından kaynaklanan kıdem tazminatının oluşabilmesi için İş Sözleşmesi’nin belli sebeplerle son bulmasını öngörmüştür. Bunlar; işçinin ölümü, işverenin sözleşmeyi haklı bir sebep olmaksızın feshi, işçinin sözleşmeyi haklı sebeple feshi, sözleşmenin askerlik nedeniyle feshi, sözleşmenin Sosyal Güvenli Kurumu ya da ilgili sandıklardan aylık alma amacıyla feshi, sözleşmenin evlenme nedeniyle feshidir.
İŞÇİNİN ÖLÜMÜ HALİNDE KIDEM TAZMİNATI
İşçinin ölmesi nedeniyle iş sözleşmesi sona erdiği takdirde, işçinin mirasçıları, ölen işçi en az 1 yıl çalışma koşulunu yerine getirmişse, kıdem tazminatını almaya hak kazanırlar.
İŞVERENİN HAKSIZ FESHİ NEDENİYLE KIDEM TAZMİNATI
İşverenin, sözleşmeyi ‘’ ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık yaratan haller’’ sebebiyle iş sözleşmesini sona erdirmesi dışında her türlü fesih ihbarı işçiye kıdem tazminatı hakkı verir.
Kanunun 25.maddesi de iş sözleşmesinin işverence derhal fesih hakkını da düzenlemektedir. Haklı nedenler;
- Sağlık sebepleri
- Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri
- Zorlayıcı sebepler
- İşçinin gözaltına alınması ya da tutuklanması halinde devamsızlığın 17.maddedeki bildirim süresini aşması
- Bu durumlarda işverenin sözleşmeyi derhal fesih etmesi halinde işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz.
İŞÇİNİN HAKLI SEBEPLERLE FESHİ NEDENİYLE KIDEM TAZMİNATI
İşçi, hizmet sözleşmesinin haklı nedenlere dayanarak fesih ihbarıyla sona erdiği takdirde kıdem tazminatı almaya hak kazanır. İş Kanunu Madde 24’te bu husus düzenlenmiştir. İş Sözleşmesi’nin süresi belirli veya belirsiz olsun işçi sağlık sebepleri, işverenin ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan halleri ve benzerlerinin varlığı halinde ya da zorlayıcı nedenler olması durumunda sözleşmeyi derhal feshedebilecektir. İşçi bu şekilde iş sözleşmesini feshederse kıdem tazminatına hak kazanır.
MUVAZZAF ASKERLİK NEDENİYLE İŞTEN AYRILMADA KIDEM TAZMİNATI
İş Kanunu’na göre, işçinin kıdem tazminatına hak kazandığı bir başka durum ise muvazzaf askerlik nedeniyle işten ayrılma durumudur. İş sözleşmesinin feshinin işçi ya da işveren tarafından yapılması fark etmeksizin işçi kıdem tazminatına hak kazanmaktadır. Askerliğin süresi ya da nasıl yapıldığı da fark etmemektedir.
Askerlik nedeniyle kıdem tazminatını hak kazanabilmek için işten ayrılma ve askerliğin başladığı tarih arasında makul bir süre olması gerekmektedir. Yargıtay, bazı kararlarında işten ayrılıp uzun bir müddet sonra askere giden işçilerin kıdem tazminatına hakkı olmadığı kararını vermiştir.
SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNDAN YA DA İLGİLİ SANDIKLARDAN AYLIK ALMA DURUMUNDA KIDEM TAZMİNATI
İş Kanunu Madde 14’e göre ‘’bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı veyahut toptan ödeme almak amacıyla’’ sözleşmesinin feshi halinde işçiye kıdem tazminat hakkı doğacaktır. İşçinin kıdem tazminatını alabilmesi için iş sözleşmesini bu sebeple feshettiğini aylık veya toptan ödemeye hak kazandığını ve ilgili sosyal güvenlik kuruluşuna aylık veya toptan ödemede bulunduğunu belgelemesi lazımdır.
EVLENME NEDENİYLE İŞTEN AYRILMADA KIDEM TAZMİNATI
İş Kanunu, kıdem tazminatına hak kazanabilme durumlarından bir tanesi olarak evlenme nedeniyle işten ayrılmayla kıdem tazminatı alınabilmesini düzenlemiştir. Evlenme nedeniyle kıdem tazminatı yalnızca kadınlar tarafından kullanılabilir. Kanun, bu şekilde bir düzenlemeyle kadınlar lehine pozitif ayrımcılık yapmak istemektedir.
Evlenme nedeniyle işten ayrılmada kıdem tazminatına hak kazanabilmenin bazı şartları mevcuttu. Bunlar;
- İşçinin, iş sözleşmesi mevcutken evlenmiş olması
- İş sözleşmesinin, işçi tarafından feshedilmesi
- İş sözleşmesinin evlilik tarihinden itibaren 1 yıl içerisinde feshedilmesidir.
KIDEM ŞARTININ GERÇEKLEŞMİŞ OLMASI
Kıdem şartının gerçekleşmiş olması ve işçinin kıdem tazminatına hak kazanabilmesi için kanun koyucu asgari olarak 1 yıllık çalışma süresi öngörmektedir. Bu süre fiilen çalışılan günler değil, işçinin izin, istirahat günleri de dahil olmak üzere tüm süreyi kapsamaktadır.
KIDEM TAZMİNATININ HESAPLANMASI
Kıdem tazminatı miktarı, işçinin işe başladığı tarihten itibaren iş sözleşmesinin devamı süresince geçen her tam yıl için 30 günlük son brüt giydirilmiş ücret tutarıdır. Bir tam yıldan artan süreler için de aynı oranda ödemeler yapılır. Tazminatın hesap edilmesinde alınan son ücret önemlidir. Ayrıca bu miktar üzerine; işçiye ödenen prim, ikramiye, çocuk zammı, yemek ve vasıta yardımları ve diğer parayla ölçülebilen yardımlar da eklenecektir.
KIDEM TAZMİNATININ ÖDENMESİ
Kıdem tazminatının alacaklısı, sayılı sebeplerin varlığı ve kıdem tazminatına hak doğduğu takdirde işçidir. İşçinin ölümü halinde hak kazanılmış olan kıdem tazminatının alacaklısı mirasçılar da olur.
Kıdem tazminatı ücret niteliğindedir. Bu sebeple başka bir kişiye kısmi olarak ya da tamamen devreder. Ücret olma niteliğinden dolayı haczedilebilmesi de mümkündür.
Kanunda kıdem tazminatının tam olarak ne zaman ödenmesi gerektiği belirtilmemiştir. Ödeme zamanı tam olarak belirtilmemesine rağmen ‘’iş sözleşmesinin sona ermesinde, işçinin ücreti ile sözleşme ile kanundan doğan para ve parayla ölçülmesi mümkün menfaatlerin tam olarak ödenmesi zorunludur’’ denmektedir. Bu sebeple işverenin, kıdem tazminatını iş sözleşmesinden hemen sonra ve derhal ödemesi gerektiği anlaşılmaktadır.
İşveren kıdem tazminatını ödemediği takdirde, işçi gecikmeden dolayı tazminata faiz uygulanmasını isteyecektir. Bu faiz, iş sözleşmenin bittiği tarihten ödeme gününe kadar mevduata uygulan en yüksek faiz olacaktır. Yüksek faiz uygulanmasının nedeni, işçinin uzun dava süreçlerinde mağdur olmasını engellemektir.
KIDEM TAZMİNATINDA ARABULUCULUK VE DAVA YOLU
İşçinin kıdem tazminatı alacakları için yenilenmiş düzende ilk olarak arabulucuya başvurmaları gerekiyor. Arabuluculukta işçi ve işveren anlaşma sağlayamazsa bu defa dava açılması gerekiyor.
Görevli Mahkeme; kıdem tazminatı davalarında görevli mahkeme, İş Mahkemeleridir.
Yetkili Mahkeme; işçinin işi gördüğü yer mahkemesi yetkilidir. Yargıtay bu hususu doğrular nitelikte kararlar vermiştir.
KIDEM TAZMİNATI DAVALARINDA ZAMANAŞIMI
Kıdem tazminatında zaman aşımı süresi normal şartlarda 10 yıl olarak uygulanıyordu ancak yeni yürürlüğe giren yasa doğrultusunda zamanaşımı süresi 5 yıla düşürüldü. Şayet, Kıdem tazminatı için 5 yıl içerisinde talep işlemi gerçekleştirilmediği takdirde işçinin tazminat hakkı kalmamaktadır.
Kıdem Tazminatı hakkında daha detaylı bilgiye ulaşmak için iletişim sayfamızdan bize ulaşabilirsiniz
