Anlaşmalı Boşanma Protokolüne Uyulmaması

Protokole Uyulmamasının Hukuki Sonuçları

a. Mali Yükümlülüklere Uyulmaması

Anlaşmalı boşanma protokolünde belirlenen mali yükümlülüklere uyulmaması, protokolün en sık rastlanan ihlal şekillerinden biridir. Tarafların belirledikleri tazminat ve nafaka ödemelerinin yerine getirilmemesi durumunda, alacaklı konumundaki eş çeşitli hukuki yollara başvurabilir.

Mali yükümlülüklerini yerine getirmeyen tarafa karşı öncelikle icra takibi başlatılabilir. Bu durumda mahkeme kararı ilam niteliğinde olduğundan, doğrudan ilamlı icra yoluna başvurulabilir. İcra müdürlüğü tarafından borçluya bir ödeme emri gönderilir ve 7 gün içinde borcun ödenmesi istenir. Özellikle nafaka alacakları söz konusu olduğunda, borçlunun maaşına haciz konularak düzenli ödemenin sağlanması mümkündür.

Protokolde kararlaştırılan mali yükümlülüklerin ihlali durumunda, alacaklı taraf maddi tazminat davası da açabilir. Bu dava kapsamında protokol ihlali nedeniyle uğranılan zararların tazmini talep edilebilir. Ayrıca, mali yükümlülüklere aykırılık teşkil eden davranışlar nedeniyle eşin kişilik haklarının zedelenmesi söz konusu olduğunda manevi tazminat da talep edilebilir. Tazminat davalarının açılabilmesi için protokol ihlalinin ve bundan kaynaklanan zararın ispatlanması gerekir.

b. Velayet ve Kişisel İlişki Düzenlemelerine Uyulmaması

Velayet ve kişisel ilişki düzenlemelerinin ihlali, çocuğun psikolojik ve sosyal gelişimini doğrudan etkileyebilecek ciddi bir protokol ihlalidir. Özellikle velayet hakkı kendisine bırakılan ebeveynin, diğer ebeveynin çocukla görüşmesini engellemesi veya zorlaştırması sıkça karşılaşılan bir durumdur.

Bu tür ihlaller durumunda, protokolde belirlenen düzenlemelere uymayan tarafa karşı mahkemeye başvurulabilir. Mahkeme, çocuğun üstün yararını gözeterek mevcut düzenlemeleri yeniden değerlendirir. Eğer velayeti elinde bulunduran ebeveynin davranışları, çocuğun diğer ebeveyni ile sağlıklı ilişki kurmasını engelleyecek boyuta ulaşmışsa, mahkeme velayet değişikliği kararı verebilir. Velayet değişikliği talebiyle açılacak davada, mevcut durumun çocuğun yararına aykırı olduğunun somut delillerle ispatlanması gerekir.

Kişisel ilişki düzenlemelerine aykırı davranışlar söz konusu olduğunda, icra müdürlüğü aracılığıyla çocukla görüşmenin sağlanması da mümkündür. Bu durumda İcra ve İflas Kanunu’nun çocukla şahsi münasebet tesisine ilişkin hükümleri uygulanır. Protokol hükümlerine aykırı davranan taraf hakkında disiplin hapsi uygulanabilir ve ayrıca tazminat talep edilebilir. Mahkeme gerektiğinde kişisel ilişkinin yeniden düzenlenmesine veya var olan düzenlemenin değiştirilmesine de karar verebilir.

c. Nafaka Yükümlülüklerine Uyulmaması

Anlaşmalı boşanma protokolünde belirlenen nafaka yükümlülüklerine uyulmaması, hem maddi açıdan zor durumda kalan nafaka alacaklısını hem de çocukların temel ihtiyaçlarının karşılanmasını doğrudan etkileyen önemli bir ihlaldir. Temel olarak iki tür nafaka söz konusudur: yoksulluk nafakası ve iştirak nafakası.

Nafaka yükümlülüğünü yerine getirmeyen tarafa karşı, alacaklı konumundaki eş ilamlı icra takibi başlatabilir. İcra müdürlüğü tarafından borçluya gönderilen ödeme emrine rağmen nafaka ödenmezse, borçlunun mallarına haciz konulabilir veya maaşından kesinti yapılabilir. Özellikle nafaka ödemelerinde, diğer alacaklardan farklı olarak, borçluya karşı tazyik hapsi uygulanabilir. Bu kapsamda, alacaklının şikayeti üzerine borçlu 3 aya kadar hapisle cezalandırılabilir.

Nafaka yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi durumunda, protokolde belirlenen miktarın değiştirilmesi de talep edilebilir. Örneğin, iştirak nafakasının yetersiz kalması durumunda nafaka artırım davası açılabilir. Benzer şekilde, nafaka borçlusunun ekonomik durumunun kötüleşmesi halinde nafakanın azaltılması veya tamamen kaldırılması da talep edilebilir. Bu tür davalarda, tarafların ekonomik durumlarındaki değişikliğin ispatlanması gerekir ve mahkeme her iki tarafın da durumunu değerlendirerek yeni bir düzenleme yapabilir.

d. Mal Paylaşımına İlişkin Düzenlemelere Uyulmaması

Anlaşmalı boşanma protokolünde yer alan mal paylaşımına ilişkin hükümlerin ihlal edilmesi, taraflar arasında ciddi uyuşmazlıklara yol açabilir. Özellikle taşınmazların devri, ortak hesapların paylaşımı ve aile konutunun kullanımı gibi konulardaki ihlaller, ekonomik açıdan önemli sonuçlar doğurur.

Protokolde kararlaştırılan mal paylaşımı hükümlerinin yerine getirilmemesi durumunda, alacaklı taraf öncelikle ilamlı icra takibi başlatabilir. Eğer protokolde bir taşınmazın devri öngörülmüş ancak bu devir gerçekleştirilmemişse, tapu iptal ve tescil davası açılabilir. Mahkemece verilen karar kesinleştikten sonra, tapu sicil müdürlüğü kendiliğinden tescil işlemini gerçekleştirmekle yükümlüdür.

Mal paylaşımına ilişkin protokol hükümlerinin ihlali nedeniyle zarara uğrayan taraf, ayrıca tazminat davası da açabilir. Bu kapsamda hem maddi hem de manevi tazminat talep edilebilir. Özellikle protokolde belirlenen sürelere uyulmaması veya malvarlığının üçüncü kişilere devredilmesi gibi durumlarda, ihlal nedeniyle uğranılan zararın tazmini istenebilir. Mahkeme, mal paylaşımına ilişkin protokol hükümlerinin ihlali nedeniyle açılan tazminat davalarında, tarafların ekonomik durumlarını ve ihlalin ağırlığını dikkate alarak bir değerlendirme yapar.

Protokolün İhlali Durumunda İspat Meselesi

a. İspat Yükü

Anlaşmalı boşanma protokolünün ihlal edildiğini iddia eden taraf, bu iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Bu genel ispat yükü kuralı, protokolden doğan bütün uyuşmazlıklarda geçerlidir. Örneğin, nafaka ödemelerinin yapılmadığını iddia eden alacaklı, ödemelerin gerçekleşmediğini; protokolde belirlenen görüşme günlerinde çocuğun kendisine teslim edilmediğini iddia eden ebeveyn de bu durumu ispatlamalıdır.

b. Delil Türleri

Protokol ihlalinin ispatında kullanılabilecek başlıca deliller şunlardır: Banka hesap dökümleri, nafaka ödemelerini gösteren dekontlar, görüşme engellemelerini belgeleyen tutanaklar, kişisel ilişki tesisinde yaşanan sorunları belgeleyen icra tutanakları, protokol ihlalini gösteren tanık beyanları ve varsa uzman raporları. Özellikle velayet ve kişisel ilişki düzenlemelerine aykırılık iddialarında, çocuğun psikolojik durumunu gösteren uzman raporları önemli delil teşkil eder.

c. Mahkeme Kararlarının Etkisi

Protokol ihlali nedeniyle açılan davalarda, önceki mahkeme kararları önemli bir delil niteliğindedir. Örneğin, daha önce verilen icra takibi kararları, disiplin hapsi kararları veya nafaka artırım kararları, protokol hükümlerine aykırı davranışların ispatında kullanılabilir. Ayrıca, protokol ihlali nedeniyle verilen tazminat kararları da sonraki davalarda delil olarak değerlendirilebilir. Mahkeme, tüm bu delilleri bir bütün olarak değerlendirerek protokol ihlalinin gerçekleşip gerçekleşmediğine ve bunun hukuki sonuçlarına karar verir.

Yargı Kararları Işığında Protokole Uyulmaması

a. Yargıtay’ın Konuya Yaklaşımı

Yargıtay, anlaşmalı boşanma protokolünün hukuki niteliği ve bağlayıcılığı konusunda önemli içtihatlar geliştirmiştir. Yüksek Mahkeme’ye göre, protokol mahkeme tarafından onaylanıp boşanma kararının kesinleşmesiyle birlikte ilam niteliği kazanır. Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, protokolün geçerli olabilmesi için hakimin protokolü uygun bulması ve kararın hüküm fıkrasında açıkça yer alması gerekir.

Yargıtay, özellikle protokolün mali hükümlerine ilişkin ihlallerde, alacaklı tarafın doğrudan ilamlı icraya başvurabileceğini kabul etmektedir. Yüksek Mahkeme, protokol hükümlerinin ihlali durumunda açılacak tazminat davalarında, ihlalin ağırlığının ve tarafların ekonomik durumlarının dikkate alınması gerektiğini vurgulamaktadır.

b. Emsal Kararlar ve Değerlendirmeler

Yargıtay kararlarında öne çıkan önemli ilkelerden biri, protokolde yer alan velayet düzenlemelerinin çocuğun üstün yararına aykırı olduğunun tespit edilmesi halinde değiştirilebileceğidir. Yüksek Mahkeme’nin 2021/8338 Esas, 2021/7386 Karar sayılı içtihadında belirtildiği üzere, boşanma protokolünün onaylanmasından sonra koşulların değişmesi halinde velayet düzenlemesi yeniden gözden geçirilebilir.

Ayrıca Yargıtay, nafaka yükümlülüklerinin yerine getirilmemesi durumunda, borçlu hakkında tazyik hapsi uygulanabileceğini ve alacaklının şikayeti üzerine borçlunun 3 aya kadar hapisle cezalandırılabileceğini kabul etmektedir. Yüksek Mahkeme, özellikle çocukla kişisel ilişki kurulmasının engellenmesi durumlarında, velayet değişikliği kararı verilebileceğini birçok kararında vurgulamıştır.

Sonuç ve Öneriler

Anlaşmalı boşanma protokolü, boşanmanın tarafları için önemli bir güvence mekanizması olmakla birlikte, protokole uyulmaması durumunda ortaya çıkan hukuki sorunların çözümü için etkili bir yasal çerçeve mevcuttur. Protokol ihlallerine karşı başvurulabilecek yolların çeşitliliği, mağdur olan tarafın haklarını koruma altına almaktadır.

Protokole uyulmamasının önüne geçilebilmesi için, öncelikle protokolün hazırlanması aşamasında daha dikkatli davranılması gerekmektedir. Özellikle mali yükümlülükler belirlenirken tarafların gerçek ekonomik güçleri göz önünde bulundurulmalı, ileride ödeme güçlüğü yaşanmaması için makul düzenlemeler yapılmalıdır. Velayet ve kişisel ilişki düzenlemelerinde ise çocuğun üstün yararı esas alınmalı, her iki ebeveynin de çocukla sağlıklı ilişki kurabilmesine imkân tanıyan düzenlemeler tercih edilmelidir.

Protokol ihlallerinin önlenmesi için caydırıcı yaptırımların etkin şekilde uygulanması önem taşımaktadır. Bu kapsamda, özellikle nafaka ödemelerinde tazyik hapsi uygulamasının ve diğer icra tedbirlerinin daha hızlı ve etkili şekilde hayata geçirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, protokol ihlallerinin ispatını kolaylaştıracak mekanizmaların geliştirilmesi ve özellikle çocukla kişisel ilişki tesisinde yaşanan sorunların çözümü için uzman desteğinin artırılması önerilmektedir.

Son olarak, protokol ihlallerinin çözümünde alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin de değerlendirilmesi faydalı olacaktır. Arabuluculuk gibi yöntemlerle tarafların bir araya gelerek sorunları daha hızlı ve yapıcı bir şekilde çözmeleri mümkün olabilir. Bu sayede hem yargının iş yükü azalacak hem de taraflar arasındaki ilişkilerin daha fazla zarar görmesi engellenebilecektir.