Bekletici Mesele

Hukuki Dayanaklar

1. Yasal Düzenlemeler

a. HMK’daki Düzenleme

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 165. maddesi, bekletici mesele kurumunun temel dayanağını oluşturmaktadır. Bu maddeye göre, bir davada hüküm verilebilmesi başka bir davaya veya idari makamın kararına bağlı ise mahkeme, o davanın sonuçlanmasını veya idari makamın kararını bekletici mesele yapabilir. Ayrıca mahkeme, ilgili tarafa 15 gün içinde dava açması veya idari makama başvurması için süre verebilir.

b. İYUK’taki Düzenleme

2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda bekletici mesele kurumu açıkça düzenlenmemiş olmakla birlikte, idari yargı mercileri hukukun genel ilkeleri ve yargılama usulü kuralları çerçevesinde bekletici mesele kararı verebilmektedir. İdari yargıda bekletici mesele kararı verilmesi, özellikle adil yargılanma ve usul ekonomisi ilkeleri bakımından önem taşımaktadır.

c. CMK’daki Düzenleme

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 218. maddesinde bekletici mesele kurumu düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre, yüklenen suçun ispatı ceza mahkemelerinden başka bir mahkemenin görev alanına giren bir sorunun çözümüne bağlı ise, ceza mahkemesi bu sorunla ilgili olarak kendisi karar verebileceği gibi, bu sorunun çözümünü bekletici mesele yapabilir. Ceza mahkemesi, ilgili tarafa görevli mahkemeye başvurması için uygun bir süre vermek suretiyle yargılamayı erteleyebilmektedir.

2. İçtihatlar ve Uygulamalar

a. Yargıtay’ın Yaklaşımı

Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, bekletici mesele kararı verilmesi için mutlaka bağlantılı bir uyuşmazlığın var olması gerekmektedir. Yüksek Mahkeme, özellikle ceza mahkemesi kararlarının maddi olayları ve yasak eylemlerin varlığını belirten kısımlarının, hukuk mahkemeleri açısından kesin delil niteliğinde olduğunu kabul etmektedir.

b. Danıştay’ın Yaklaşımı

Danıştay içtihatlarında bekletici mesele kurumu, idari yargılama sürecinde usul ekonomisi ilkesi çerçevesinde değerlendirilmektedir. İdari yargı mercilerinin, önlerindeki uyuşmazlığın çözümü için gerekli olan bir başka davanın sonucunu bekletici mesele yapabilecekleri kabul edilmektedir. Ancak Danıştay, bekletici mesele kararı verilirken makul sürede yargılanma hakkının gözetilmesi gerektiğine de vurgu yapmaktadır.

c. Uygulama Esasları

Yüksek mahkemelerin içtihatları doğrultusunda, bekletici mesele kararı verilirken uyuşmazlıklar arasındaki bağlantının niteliği, bekletici mesele yapılması düşünülen davanın görülme aşaması ve beklemenin yargılamaya etkisi gibi hususlar değerlendirilmektedir. Mahkemeler, kendiliğinden veya tarafların talebi üzerine 15 gün içinde bekletici mesele kararı verebilmektedir.

Bekletici Meselenin Türleri ve Şartları

1. Zorunlu Bekletici Mesele

Zorunlu bekletici mesele, kanun tarafından açıkça düzenlenen ve mahkemenin takdir yetkisinin bulunmadığı durumlarda ortaya çıkan bekletici mesele türüdür. Bu hallerde mahkeme, ilgili uyuşmazlığın sonucunu beklemek zorundadır ve aksi yönde bir karar veremez.

a. Kanunda Öngörülen Durumlar

Anayasa’nın 152. maddesi gereğince, bir davada uygulanacak kanun hükmünün veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin Anayasa’ya aykırılığı iddiası ciddi bulunursa, Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda vereceği karara kadar davanın geri bırakılması zorunludur. Benzer şekilde, 2247 sayılı Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanun’un 17. maddesi uyarınca, görev uyuşmazlığı çıkarılması durumunda da bekletici mesele kararı verilmesi zorunludur.

b. Hukuki Sonuçlar

Zorunlu bekletici mesele kararı verildiğinde, zamanaşımı süreleri ve diğer kanuni veya hakim tarafından verilen süreler durur. Bu durumda mahkeme, bekletici mesele olarak kabul edilen uyuşmazlığın sonucunu beklemek zorunda olup, bu süre zarfında yargılamaya devam edemez. Bekletici mesele sonuçlandığında ise, mahkeme kaldığı yerden yargılamaya devam eder ve bekletici mesele kararında varılan sonucu dikkate alarak kendi kararını verir.

2. İhtiyari Bekletici Mesele

a. Hakimin Takdir Yetkisinin Kapsamı

İhtiyari bekletici mesele, kanunda zorunlu olarak öngörülmeyen ancak hakimin takdir yetkisi kapsamında karar verebileceği bekletici mesele türüdür. Hakim bu yetkisini kullanırken, usul ekonomisi ilkesi ile makul sürede yargılanma hakkı arasında bir denge kurmalıdır. Bu değerlendirmede, beklenecek davanın görülme süresi ve mevcut davaya etkisi gibi faktörler göz önünde bulundurulur.

b. Bekletici Mesele Kararı Verilebilmesinin Şartları

İhtiyari bekletici mesele kararı verilebilmesi için öncelikle uyuşmazlıklar arasında hukuki veya fiili bağlantı bulunması gerekir. Ayrıca beklenecek davanın sonucunun mevcut davayı doğrudan etkileyecek nitelikte olması ve bekletici mesele kararı verilmesinde hukuki yarar bulunması şartları aranmaktadır. Mahkeme bu şartları değerlendirirken, yargılamanın uzama ihtimalini de dikkate almalıdır.

c. Kararın Hukuki Sonuçları

İhtiyari bekletici mesele kararı verildiğinde, mahkeme diğer davada verilecek kararın sonucunu bekler. Bu süreçte yargılama durur, ancak zorunlu bekletici meseleden farklı olarak zamanaşımı süreleri işlemeye devam eder. Bekletici mesele olarak kabul edilen dava sonuçlandığında, mahkeme bu kararı değerlendirerek kendi kararını oluşturur. Ancak bekletici mesele kararı veren mahkeme, diğer mahkemenin kararıyla mutlak olarak bağlı değildir.

Bekletici Mesele Kararı Verilmesinin Usulü ve Sonuçları

1. Kararın Verilme Usulü

Bekletici mesele kararı, davada tarafların talebi üzerine veya mahkeme tarafından kendiliğinden verilebilir. Mahkeme bu kararı verirken, bekletici mesele olarak kabul edilecek uyuşmazlığın mevcut dava ile bağlantısını ve bekletmenin yargılama sürecine etkisini ayrıntılı şekilde değerlendirmelidir. Mahkeme, tarafların bekletici mesele talebini değerlendirirken 15 gün içinde karar vermek zorundadır.

a. Kararın Şekli Unsurları

Bekletici mesele kararı bir ara karar niteliğindedir ve gerekçeli olarak yazılmalıdır. Kararda, hangi uyuşmazlığın bekletici mesele olarak kabul edildiği, bu kararın gerekçeleri ve beklemenin kapsamı açıkça belirtilmelidir. Mahkeme ayrıca kararında, bekletici mesele olarak kabul edilen davanın takip edilme usulünü ve tarafların bu süreçteki yükümlülüklerini de göstermelidir.

b. Kararın İçeriği

Bekletici mesele kararının içeriğinde, beklenecek davanın veya idari kararın hangi mercide görüldüğü, esas numarası ve konusu gibi temel bilgiler yer almalıdır. Kararda ayrıca, bekletici mesele kararının gerekçesi, beklenen sonucun mevcut davaya etkisi ve yargılamanın hangi aşamada durdurulacağı açıkça belirtilmelidir. Mahkeme, gerekli gördüğü hallerde bekletici mesele kararında ara kontroller yapılmasına da hükmedebilir.

2. Kararın Sonuçları

a. Yargılama Sürecine Etkileri

Bekletici mesele kararı verildiğinde, mahkeme esas yargılamayı bekletici mesele sonuçlanıncaya kadar durdurmaktadır. Bu süreçte mahkeme, bekletici mesele dışındaki konularda da kural olarak işlem yapamaz. Ancak delillerin kaybolma tehlikesi gibi acil durumlarda koruyucu nitelikteki işlemleri yapabilir. Bekletici mesele kararı bir ara karar niteliğinde olduğundan, tek başına temyiz edilemez ve ancak esas hükümle birlikte kanun yoluna götürülebilir.

b. Zamanaşımı ve Süreler Üzerindeki Etkileri

Zorunlu bekletici mesele durumlarında, kararın verilmesiyle birlikte hem zamanaşımı süreleri hem de diğer kanuni ve hâkim tarafından belirlenen süreler kendiliğinden durur. İhtiyari bekletici mesele kararlarında ise, kural olarak zamanaşımı süreleri işlemeye devam eder. Bekletici mesele kararı kaldırıldığında veya bekletici mesele sonuçlandığında, durmuş olan süreler kaldığı yerden işlemeye devam eder.

c. Hukuki Güvenlik İlkesine Etkileri

Bekletici mesele kararı, yargılamada hukuki güvenlik ilkesinin bir gereği olarak çelişkili kararların önlenmesine hizmet eder. Bekletici mesele olarak kabul edilen dava sonuçlandığında, mahkeme bu kararı dikkate alarak kendi kararını oluşturur. Bu şekilde hem adil yargılanma hakkı korunmuş olur hem de yargı sistemine olan güven pekiştirilir.

Karşılaştırmalı Kavramlar

a. Bağlantılı Davalar ile Karşılaştırma

Bekletici mesele ve bağlantılı dava kavramları birbirleriyle yakından ilişkili olmakla birlikte farklı hukuki kurumlardır. Bağlantılı davalar, aynı veya benzer sebeplerden doğan ya da biri hakkında verilecek hükmün diğerini etkileyecek nitelikte olan davalardır. Bu davalarda temel çözüm yolu davaların birleştirilmesi iken, bekletici meselede bir davanın diğerini beklemesi söz konusudur.

Bağlantılı davaların birleştirilmesi ile usul ekonomisi sağlanır ve çelişkili kararların önüne geçilir. Oysa bekletici meselede amaç, öncelikle çözülmesi gereken bir uyuşmazlığın sonucunu bekleyerek hukuki istikrarı sağlamaktır. Bağlantılı davalarda mahkemeler arasında görev ve yetki kuralları önem taşırken, bekletici meselede böyle bir sorun yoktur.

b. Ön Sorun ve Ara Sorun ile Karşılaştırma

Ön sorun, mahkemenin asıl uyuşmazlık hakkında karar verebilmesi için öncelikle çözmesi gereken fer’i (ikincil) nitelikteki sorunlardır. Ara sorun ise yargılama sırasında ortaya çıkan ve hemen çözülmesi gereken usuli meselelerdir. Her iki kavram da mahkemenin kendi görev alanı içinde çözeceği sorunları ifade eder.

Bekletici mesele ise mahkemenin görev alanı dışında kalan ve başka bir mahkeme veya idari merci tarafından çözülmesi gereken uyuşmazlıkları kapsar. Ön sorun ve ara sorun mahkeme tarafından derhal çözülmesi gerekirken, bekletici meselede yargılamanın durdurulması ve başka bir merciin kararının beklenmesi söz konusudur. Ayrıca ön sorun ve ara sorunlarda verilen kararlar yargılamayı durdurmaz, sadece çözüm sıralaması bakımından önem taşır.