Belirli Mal Bırakma Vasiyetinin Unsurları

1. Kişi Bakımından Unsurlar

1.1. Vasiyet Eden

Vasiyet eden (mirasbırakan), belirli mal bırakma vasiyetinin temel süjesidir. Vasiyetname düzenleyebilmek için kişinin ayırt etme gücüne sahip ve 15 yaşını doldurmuş olması gerekir (TMK m. 502). Mirasbırakanın vasiyetnameyi düzenlediği anda bu ehliyete sahip olması yeterlidir; sonradan ehliyetin kaybedilmesi vasiyetnamenin geçerliliğini etkilemez. Vasiyet edenin, vasiyet konusu mal üzerinde tasarruf yetkisine sahip olması gerekmez; zira vasiyet, ölüme bağlı bir tasarruftur.

1.2. Vasiyet Alacaklısı

Vasiyet alacaklısı, lehine belirli mal bırakma vasiyeti yapılan kişidir. Gerçek veya tüzel kişiler vasiyet alacaklısı olabilir. Hatta tüzel kişiliği olmayan topluluklar bile vasiyet alacaklısı olabilmektedir. Vasiyet alacaklısının, mirasın açıldığı anda mirasa ehil olarak sağ olması gerekir (TMK m. 581). Bu kural, cenin bakımından farklılık gösterir; sağ doğmak kaydıyla ana rahmine düşmüş olan çocuk da vasiyet alacaklısı olabilir. Ayrıca gelecekte kurulacak bir vakıf veya henüz var olmayan bir kişi de art vasiyet alacaklısı olarak belirlenebilir.

1.3. Vasiyet Borçlusu

Vasiyet borçlusu, belirli mal bırakma vasiyetini yerine getirmekle yükümlü olan kişidir. Bu sıfat, yasal veya atanmış mirasçılara ait olabileceği gibi, bir vasiyet alacaklısına da ait olabilir (TMK m. 517/II). Birden fazla kişi vasiyet borçlusu olarak atanabilir. Bu durumda, doktrinde TMK m. 641’in kıyasen uygulanarak vasiyet borçlularının müteselsil sorumluluğu kabul edilmektedir. Vasiyet borçlusunun mirasçılığı veya kendisine yapılan kazandırmayı reddetmiş olması ya da mirastan yoksun kalması durumunda, vasiyet yükümlülüğü bu durumdan yararlanan kişilere geçer (TMK m. 519/II).

2. Konu Bakımından Unsurlar

2.1. Belirli Mal Kavramı

Belirli mal kavramı, TMK m. 517’de geniş bir çerçevede düzenlenmiştir. Bu kavram, sadece ferden belirlenmiş bir eşyayı değil, terekedeki bir malın mülkiyetini, tereke üzerinde intifa hakkını, tereke değeri üzerinden bir edimin yerine getirilmesini, bir iradın bağlanmasını veya bir kimsenin bir borçtan kurtarılmasını da kapsar. Belirli mal bırakma vasiyetinin konusu, terekede mevcut ve ferden belirli bir mal olmak zorunda değildir. Önemli olan, vasiyetin konusunun yeterince belirli veya belirlenebilir olmasıdır.

2.2. Vasiyet Edilebilecek Mallar

Terekede yer alan her türlü mal, hak ve alacaklar vasiyet edilebilir. Bunlar:

• Taşınır ve taşınmaz mallar
• Haklar (mülkiyet hakkı, intifa hakkı, alacak hakları)
• Para
• Kıymetli evrak
• Fikri mülkiyet hakları
• İşletmeler
• Sigorta alacakları (TMK m. 601) gibi değerler olabilir. Ayrıca mirasbırakan, terekede bulunmayan bir malı da vasiyet edebilir; bu durumda vasiyeti yerine getirmekle yükümlü olanlar, bu malı temin etmek veya değerini ödemekle yükümlü olurlar.

2.3. Tereke ile İlişkisi

Belirli mal bırakma vasiyetinin tereke ile ilişkisi özellik arz eder. Mirasın açıldığı anda vasiyet konusu mal terekede bulunmuyorsa, tasarruftan aksi anlaşılmadıkça, vasiyet yükümlüsü borçtan kurtulur (TMK m. 517/III). Ancak mirasbırakan, vasiyetin terekede bulunmayan malların tedarik edilerek yerine getirilmesini de öngörebilir. Bu durumda vasiyet yükümlüleri, malı temin etmek veya değerini ödemekle yükümlüdürler. Tereke üzerindeki tasarruf yetkisi, saklı paylı mirasçıların haklarıyla sınırlıdır; saklı payı ihlal eden vasiyetler tenkise tabi olur.

Belirli Mal Bırakma Vasiyetinin Kuruluşu ve Şekli

1. Vasiyetnameyle Kurulması

Belirli mal bırakma vasiyeti en yaygın olarak vasiyetname yoluyla kurulur. TMK’da düzenlenen üç vasiyetname türüyle de (resmi vasiyetname, el yazılı vasiyetname ve sözlü vasiyetname) belirli mal bırakma vasiyeti yapılabilir. Vasiyetname ile kurulan belirli mal bırakma vasiyeti, tek taraflı bir hukuki işlem niteliğindedir ve mirasbırakanın sağlığında her zaman serbestçe değiştirilebilir veya geri alınabilir. Vasiyetname yoluyla yapılan belirli mal bırakma vasiyeti, mirasbırakanın ölümüyle hüküm ve sonuçlarını doğurur.

2. Miras Sözleşmesiyle Kurulması

Belirli mal bırakma vasiyeti, miras sözleşmesi yoluyla da kurulabilir. Bu durumda, mirasbırakan ile lehine kazandırma yapılan kişi arasında iki taraflı bir hukuki işlem söz konusudur. Miras sözleşmesiyle kurulan belirli mal bırakma vasiyeti, vasiyetnameden farklı olarak, tek taraflı olarak ortadan kaldırılamaz. Miras sözleşmesinin değiştirilmesi veya ortadan kaldırılması, ancak tarafların anlaşmasıyla veya kanunda öngörülen sebeplerin varlığı halinde mümkündür. Miras sözleşmesiyle yapılan belirli mal bırakma vasiyetinde, vasiyet alacaklısının sağlararası bir karşı edimde bulunması da kararlaştırılabilir.

3. Şekil Şartları

Şekil şartları, belirli mal bırakma vasiyetinin yapıldığı ölüme bağlı tasarruf türüne göre belirlenir. Resmi vasiyetname ile yapılması halinde, resmi memur huzurunda iki tanıkla ve kanunda öngörülen merasime uygun olarak düzenlenmesi gerekir (TMK m. 532-537). El yazılı vasiyetname ile yapılması durumunda, vasiyetnamenin başından sonuna kadar mirasbırakanın el yazısıyla yazılması, tarih (gün, ay ve yıl olarak) atılması ve imzalanması şarttır (TMK m. 538). Sözlü vasiyetname ise ancak olağanüstü hallerde ve kanunda öngörülen şartlar altında yapılabilir (TMK m. 539-541). Miras sözleşmesi şeklinde yapılması halinde ise, resmi vasiyetname şekline uyulması ve ayrıca karşı tarafın da katılımı gerekir (TMK m. 545).

Belirli Mal Bırakma Vasiyetinin Hükümleri

1. Vasiyet Alacaklısının Hakları

Belirli mal bırakma vasiyetinde vasiyet alacaklısı, mirasbırakanın ölümüyle birlikte kişisel nitelikte bir alacak hakkı kazanır. Bu hak, TMK m. 600/I uyarınca vasiyeti yerine getirme görevlisine, yoksa yasal veya atanmış mirasçılara karşı ileri sürülebilir. Vasiyet alacaklısı, mirasçı sıfatını kazanmaz; dolayısıyla tereke borçlarından sorumlu değildir. Ayrıca vasiyet alacaklısı, vasiyet konusu malın mülkiyetini kendiliğinden kazanmaz; bunun için ayrıca bir devir işlemi gerekir. Vasiyet alacaklısının hakları, on yıllık zamanaşımı süresine tabidir.

2. Vasiyet Borçlusunun Yükümlülükleri

Vasiyet borçlusu, vasiyet konusu malı veya hakkı vasiyet alacaklısına devretmekle yükümlüdür. Bu yükümlülük, vasiyet alacağının muaccel olmasıyla birlikte doğar. TMK m. 600/II uyarınca vasiyet alacağı, tasarruftan aksi anlaşılmadıkça, mirasın açılmasıyla muaccel olur. Vasiyet borçlusu, vasiyet konusu malı özenle korumak ve vasiyetin yerine getirilmesine kadar geçen sürede vekaletsiz iş görenin özen borcuna tabi olmak zorundadır (TMK m. 518/II).

3. Teslim Borcu

Teslim borcu, TMK m. 518/I’de özel olarak düzenlenmiştir. Buna göre, vasiyet konusu mal, mirasın açılması anındaki durumuyla teslim edilmelidir. Vasiyet konusu bir taşınır ise zilyetliğin devri, taşınmaz ise tescil işleminin yapılması gerekir. Teslim borcunun ifası, vasiyetin türüne göre değişiklik gösterir. Terekede mevcut olmayan bir malın vasiyeti halinde (sağlama vasiyeti), vasiyet borçlusu bu malı temin etmek veya değerini ödemekle yükümlüdür.

4. Yarar ve Hasarın Geçişi

TMK m. 518/I uyarınca yarar ve hasar, mirasın açılması anında vasiyet alacaklısına geçer. Bu kural, vasiyet konusu malın mülkiyetinin henüz geçmemiş olmasına rağmen geçerlidir. Ancak bu düzenleme, özellikle geciktirici şarta bağlı vasiyetler veya vasiyet konusu malın terekede bulunmaması halinde sorunlar yaratabilmektedir. Vasiyet konusu malın mirasın açılmasından sonra değer artışı veya azalışı, kural olarak vasiyet alacaklısına ait olur. Mirasbırakan bu konuda farklı bir düzenleme öngörebilir.

Belirli Mal Bırakma Vasiyetinin Sona Ermesi

1. Sona Erme Sebepleri

Belirli mal bırakma vasiyeti çeşitli sebeplerle sona erebilir. Bunların başında vasiyet alacaklısının mirası reddi veya mirastan yoksunluğu gelir. Vasiyet alacaklısının mirasbırakandan önce ölmesi durumunda da vasiyet kural olarak sona erer. Vasiyet konusu malın mirasbırakan hayatta iken telef olması veya başkasına devredilmesi de vasiyeti sona erdiren sebeplerdendir. Ayrıca bozucu şarta bağlı vasiyetlerde şartın gerçekleşmesi, geciktirici şarta bağlı vasiyetlerde şartın gerçekleşmesinin imkânsız hale gelmesi de sona erme sebebi olarak karşımıza çıkar.

2. Vasiyetten Dönme

Mirasbırakan, TMK m. 542 uyarınca vasiyetinden her zaman dönebilir. Vasiyetten dönme açık veya örtülü olabilir. Açık dönme, yeni bir ölüme bağlı tasarrufla gerçekleşir. Örtülü dönme ise vasiyet konusu malın mirasbırakan tarafından başkasına devredilmesi, üzerinde başka haklar kurulması veya malın önemli değişikliklere uğratılması şeklinde olabilir. Miras sözleşmesiyle yapılan belirli mal bırakma vasiyetinden dönme ise ancak tarafların anlaşması veya kanunda öngörülen sebeplerin varlığı halinde mümkündür.

3. İptal Sebepleri

Belirli mal bırakma vasiyeti, TMK m. 557’de düzenlenen iptal sebeplerinin varlığı halinde iptal edilebilir. Bu sebepler:

3.1. Ehliyetsizlik

Mirasbırakanın vasiyeti düzenlediği sırada ayırt etme gücüne sahip olmaması veya kısıtlı olması halinde vasiyet iptal edilebilir.

3.2. İrade Sakatlığı

Yanılma, aldatma veya korkutma nedeniyle yapılan vasiyetler iptal edilebilir. Özellikle vasiyet konusu malın niteliğinde veya vasiyet alacaklısının kimliğinde yanılma önemlidir.

3.3. Hukuka veya Ahlaka Aykırılık

Vasiyetin konusu veya koşulları hukuka ya da ahlaka aykırı ise, vasiyet iptal edilebilir.

3.4. Şekil Eksikliği

Vasiyetin kanunda öngörülen şekil şartlarına uygun olarak yapılmaması da bir iptal sebebidir.

İptal davası, hak sahipleri tarafından vasiyetnamenin açılmasından başlayarak bir yıl içinde açılmalıdır (TMK m. 559).

Belirli Mal Bırakma Vasiyetinin Korunması

1. Hukuki Koruma Yolları

Belirli mal bırakma vasiyetinin korunması, vasiyet alacaklısının haklarını güvence altına alan çeşitli hukuki mekanizmalarla sağlanır. TMK m. 600 uyarınca vasiyet alacaklısı, vasiyeti yerine getirme görevlisine veya mirasçılara karşı kişisel bir talep hakkına sahiptir. Bu talep hakkının korunması için vasiyet alacaklısı çeşitli tedbirlere başvurabilir. Terekenin defterinin tutulmasını isteyebilir, terekenin resmen yönetilmesini talep edebilir veya mirasçılardan teminat göstermelerini isteyebilir. Ayrıca vasiyet konusu mal üzerinde ihtiyati tedbir kararı alınması da mümkündür.

2. Dava Hakları

Vasiyet alacaklısı, hakkının korunması için çeşitli davalar açabilir. Bunlar:

2.1. İfa Davası

Vasiyet alacaklısı, vasiyet borçlusuna karşı ifa davası açabilir. Bu dava ile vasiyet konusu malın teslimi veya hakkın devri talep edilir.

2.2. Tenkis Davası

Saklı payların ihlali halinde açılan tenkis davasında, vasiyet alacaklısı davalı konumunda olabilir. Ancak vasiyet alacaklısı da diğer ölüme bağlı tasarruflara karşı tenkis davası açabilir.

2.3. İptal Davası

Vasiyet alacaklısı, kendi vasiyetini zedeleyen sonraki ölüme bağlı tasarrufların iptalini isteyebilir.

3. Zamanaşımı

Vasiyet alacaklısının talep hakkı, TMK m. 600 uyarınca on yıllık zamanaşımına tabidir. Bu süre, vasiyet alacağının muaccel olmasıyla işlemeye başlar. Vasiyetin iptali davası ise TMK m. 559 uyarınca bir yıllık hak düşürücü süreye tabidir. İptal davası için süre, iptal sebebinin öğrenildiği tarihten itibaren işlemeye başlar ve her halde vasiyetnamenin açılmasından başlayarak on yıl geçmekle düşer. Tenkis davası ise mirasçıların mirası öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her halde vasiyetnamenin açılması tarihinden başlayarak on yıl içinde açılmalıdır.