Çocukla Kişisel İlişki Tesisi
Çocukla Kişisel İlişki Kurulması Nedir?
Çocukla kişisel ilişki kurulması, ergin olmayan çocuk ile ebeveynleri arasındaki iç ilişkiyi kurma ve korumayı amaçlayan bir haktır. Bu hak, genel hatlarıyla TMK md 323’te düzenlenmiş olsa da, nasıl uygulanacağı hakimin takdir yetkisine bırakılmıştır.
Kişisel ilişki kurma hakkı, önceleri çocuğun hısımlarıyla ilişkisinin sürdürülmesini sağlama amacını taşırken, günümüzde ise çocuğun hem annesi hem de babası ile düzenli ilişki kurma ihtiyacını vurgular.
Ancak Medeni Kanunumuzda, çocukla ebeveynlerinin kişisel ilişkilerinin ne şekilde, ne zaman ve ne sıklıkla düzenleneceğine dair somut kurallar bulunmamaktadır.
Kanun, bu konuda belirli kurallar koymak yerine kişisel ilişkinin “uygun nitelikte” olmasını öngörerek, zaman içinde değişen koşullara uyum sağlanabilmesine olanak tanımıştır.
Kişisel İlişki Kurma Hakkına Sahip Olanlar
Ana ve Baba: Boşanma, ayrılık kararı veya ortak hayata son verilmesi gibi durumlarda, velayet hakkına sahip olmayan ana veya baba çocukla kişisel ilişki kurabilir. Ayrıca, velayet hakkı kaldırılmışsa veya çocuk bir aile yanına veya kuruma yerleştirilmişse de kişisel ilişki hakkı söz konusu olabilir. Evlilik dışı çocuğun velisi olmamış bir ana veya baba da çocukla kişisel ilişki kurabilir.
Üçüncü Kişiler: Belirli koşullar altında ve çocuğun yararına uygun olduğu durumlarda, Medeni Kanun çocuğun hısımlarına da kişisel ilişki hakkı tanır.
Çocuk: Kişisel ilişki kurma hakkı sadece ana ve babaya değil, çocuğa da tanınmış bir haktır. Medeni Kanun’un 323. maddesi ile Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin hükümleri göz önüne alındığında, bu hak çocuğa bir yüküm değil, bir hak olarak tanınmıştır.
”Hem ana babanın hem de üçüncü kişilerin çocukla kişisel ilişki kurabilmeleri ancak mahkeme kararıyla mümkündür. Kişisel ilişkiye dair herhangi bir düzenleme yapılmadan önce, velâyet hakkına sahip olan veya çocuğa velayet verilmiş olan kişinin rızası olmadan kişisel ilişki kurulamaz (TMK m. 326/III).”
Kişisel İlişki Kurma Hakkının Uygulama Alanları:
Kişisel ilişki kurma hakkı, genellikle boşanma ve ayrılık durumlarında öne çıksa da, aslında bu hak çok daha geniş bir uygulama alanına sahiptir. Bu uygulama alanı şunları içerir:
Kişisel ilişki kurma hakkının uygulama alanları:
Boşanma durumunda (Türk Medeni Kanunu (TMK) m. 182/I-II, m. 336/III)
Ayrılık kararı alındığında (TMK m. 182/I-II, m. 336/II)
Ortak hayatın sona erdirilmesi durumunda (TMK m. 197/IV, m. 336/II)
Ana ve baba arasında evlilik olmaması durumunda (TMK m. 337, m. 323)
Ana veya babanın velayet hakkının kaldırılması veya değiştirilmesi durumunda (TMK m. 348, m. 323)
Ana ve babanın velayet hakkı kaldırılmadan çocuğun bir aile yanına veya kuruma yerleştirilmesi durumunda (TMK m. 347’e göre)
Ortak Velayetin Olmaması
Türk hukukunda, evlilik birliğinin devamı dışında ortak velayet uygulaması kabul edilmediği için, boşanma, ayrılık kararı veya ortak hayatın sona erdirilmesi durumlarında hakim velayeti bir eşe verecektir. Eğer ana baba evli değilse, velayet genellikle Türk Medeni Kanunu’nun 337. maddesi uyarınca anaya verilir. Benzer şekilde, ana veya babadan birinin veya her ikisinin velayet hakkının kaldırılması durumunda, taraflar velayet hakkına sahip olamazlar.
Çocukla kişisel ilişki kurma hakkı, velayet hakkından ayrı ve kişilik hakkının bir parçasıdır. Bu hak, feragat edilemez ve devredilemez.
Taraflar arasındaki anlaşmalar bu hakka ilişkin olarak kesinlikle geçersizdir.
Bir Yargıtay kararında, anlaşmalı boşanma protokolünde yer alan çocuklarla baba arasındaki kişisel ilişki düzenlemeleri incelenmiştir. Protokolde çocuklarla baba arasındaki kişisel ilişkinin nasıl gerçekleştirileceği belirtilmiş, ancak çocukların yüksek yararlarına aykırı olduğu gerekçesiyle bu tür taahhütlerin hükümsüz olduğuna karar verilmiştir.
Anlaşmalı Boşanma Protokolü Nedir? Nasıl Hazırlanır?
Çocuğun Evlatlık Verilmesi Durumu
Çocuğun evlatlık verilmesi durumunda, ana babanın velayet hakkına sahip olmamalarına rağmen, soybağı ilişkisi devam ettiği için çocukla kişisel ilişki kurma hakları bulunmaktadır.
Bu konuda öğretide ve Yargıtay kararlarında çocuğun menfaatine uygun düşen çözümler benimsenmektedir.
Örneğin, Yargıtay’ın bir kararında, sosyal inceleme raporunda evlatlık olarak kabul edilen çocuğun biyolojik annesini tanıdığı ve ilişkilerinin kesilmesinin olumsuz etkiler doğuracağı belirtildiği için, çocukla öz anne arasında uygun sürelerle kişisel ilişki kurulmasına hükmedilmiştir.
Ana veya Babanın Velayeti Altında Olmakla Birlikte Çocuğun Ana veya Babaya Bırakılmamış Olması Durumu
Ana veya babanın velayeti altında olmakla birlikte çocuğun ana veya babaya bırakılmamış olması durumunda, hakim çocuğu ana babadan alarak başka bir aileye veya kuruma yerleştirebilir. Kişisel ilişki kurma hakkına sahip olan tarafın velayet hakkına sahip olması veya çocuğun kendisine bırakılmış olması gerekmemektedir.
Ancak, Türk Medeni Kanunu’nun 323. maddesi uyarınca kişisel ilişki kurulabilmesi için ana ve babanın çocukla soybağı ilişkisinin kurulması şartı aranır. Soybağı ilişkisi kurulmamışsa, biyolojik babanın çocukla kişisel ilişki kurma hakkı ancak üçüncü bir kişi gibi söz konusu olabilir.
Yargıtay bir kararında, davacı ile çocuklar arasında soybağının hakim kararıyla kurulduğu belirtilerek, davacının genel olarak çocuklarla kişisel ilişki kurma hakkına sahip olduğu ve gerekirse uzmanlardan görüş alınarak bu konuda bir karar verilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Velayet Davası ve Koşulları Nelerdir?
Çocuğun Dinlenilmesi
BM Çocuk Hakları sözleşmesine göre, çocukların kendi durumlarını ilgilendiren her konuda görüşlerini serbestçe ifade etme hakkı vardır. Bu görüşler, çocuğun yaş ve olgunluk düzeyine uygun şekilde dikkate alınmalıdır.
Avrupa Konseyi Çocuklarla Kişisel İlişki Kurulmasına Dair Avrupa Sözleşmesi’ne göre ise, çocuklar bilgilendirilmeli, danışılmalı ve görüşlerini ifade etme hakkına sahiptirler.
Yargıtay Hukuk Genel Kurulu, çocukların kendilerini ilgilendiren kişisel ilişkilerin değerlendirilmesinde, çocukların görüşlerinin alınması gerektiğini ve bu görüşlerin çocuğun çıkarlarına uygun olması durumunda dikkate alınması gerektiğini belirtmiştir. Bu nedenle, çocukların görüşlerine önem verilmeli ve gerektiğinde uzman bilirkişilerden destek alınarak karar verilmelidir.
Farklı Şehirlerde Çocukla Kişisel İlişki Nasıl Kurulur?
Farklı şehirlerde kişisel ilişki, çocuğun okul tatilinde ya da yaz tatilinde süre uzunluğunu hakimin takdir etmesi şeklinde kurulur. Hakim bu ilişkiyi tesis ederken hak sahibinin yıllık izinlerini de dikkate alır. Ayrıca bu ilişki, yılın belirli ayına da karar verilerek tesis edilebilir.
Tedbiren Kişisel İlişki Tesisi Nedir?
Tedbiren kişisel ilişki tesisi, hakimin boşanma veya ayrılık davası esnasında tesis edilmesine hükmettiği çocukla kişisel ilişkidir. Geçici önlemler özelinde alınan bu kararı hakim kendiliğinden alır.
Çocukla Kişisel İlişkinin Kısıtlanması veya Engellenmesi
Avrupa Sözleşmesi’ne göre, çocukla ana ve babası arasında kişisel ilişki, sadece çocuğun yüksek yararı gerektirdiği durumlarda kısıtlanabilir veya engellenebilir.
Türk Medeni Kanunu’nun 324. maddesinde belirtilen şu dört durumda kişisel ilişkinin reddedilmesi veya kaldırılması veya sınırlandırılmasına yol açabilir: Çocuğun huzuru tehlikeye girermesi; ana ve baba haklarını kötüye kullanması; çocukla yeterince ilgilenilmemesi veya başka önemli sebepler varlığı.
Kişisel ilişki, kesin olarak kaldırılabilir, belirli bir süreyle durdurulabilir veya sınırlandırılabilir. Kesin olarak kaldırılması, çocuğun yararı için başka seçenek kalmadığında bir son çare olarak uygulanır.
Çocuk Teslimi ya da Çocukla Kişisel İlişki Kurulmasında Adli Destek ve Mağdur Hizmetleri Müdürlükleri
Çocuk teslimi veya kişisel ilişki kurulmasına dair kararlar, çocuğun üstün yararı gözetilerek, “Adli Destek ve Mağdur Hizmetleri Müdürlükleri” tarafından yerine getirilir. İcra yoluyla çocuk teslimi yerine geçen bu uygulmaya teslim mekanlarında uzmanlar veya rehber öğretmenler eşlik ederler.
Uzmanlar eşliğinde çocukla kişisel ilişki, çocuğun üstün yararı gözetilerek yerine getirilir. Taraflardan ücret talep edilmez, yapılacak tüm masraflar Adalet Bakanlığı bütçesinden karşılanır. Öncelikle çocukla ve taraflarla iletişim kurulur, çocukların beklentileri, eğitim ve öğretim hayatları göz önünde bulundurulur.
Tüm iş ve işlemler tutanağa geçirilir.Göstermeme eğilimi fark edilirse, bunun ayrı bir dava konusu olabileceği ve bu durumun velayet davasında aleyhte delil olarak değerlendirilebileceği hatırlatılır. Taraflara, yaşanabilecek çekişmelerin kendileri ve özellikle çocukları üzerindeki olumsuz etkileri hakkında bilgi ve danışmanlık sağlanır.
Teslim emri düzenlenerek, çocuğun mahkeme tarafından belirlenen görüşme takvimine uygun şekilde teslim edilmediği durumda, sözlü uyarılar yazılı olarak tebliğ edilir. Yazılı uyarılara rağmen teslim gerçekleşmezse, hak sahibinin şikayeti üzerine Kanunun öngördüğü prosedürler uygulanır. Çocuğunu göstermeyen ebeveyn, şikayet üzerine disiplin hapsi ile cezalandırılabilir.
Ortak Velayette Kişisel İlişki Nasıl Düzenlenir?
Velayet hakkının sona ermesi, bu hakkı kullanmaktan yoksun olan ana babanın çocukla kişisel ilişki kuramayacağı anlamına gelmez. Velayet hakkı olmayan ya da çocuğun kendilerine bırakılmadığı durumlarda bile ana ve baba, çocukla görüşme, buluşma, ziyaret etme ve haberleşme hakkına sahiptir. Bu hak, temel bir insan hakkı olarak kabul edilir ve hem ana babanın hem de çocuğun hakları arasında yer alır.
Çocuk İle Kişisel İlişki Kurma Şekilleri
Kişisel ilişki kurma hakkına sahip olan tarafın çocuk ile buluşup görüşerek, belirli bir süre geçirmesi (ziyaret etme hakkı) çocukla kişisel ilişki kurulmasının en yaygın şeklini oluşturur. Ancak, çocuk küçük ya da sağlık sorunları seyahat etmeyi engelliyorsa, kişisel ilişki kurma hakkına sahip olan tarafın, çocuğu bulunduğu yerde ziyaret etmesi gerekir.
Ziyaretler genellikle kişisel ilişki kurma hakkına sahip tarafın çevresinde gerçekleşir, bu nedenle bu taraf, çocuğu almak ve geri getirmekle yükümlüdür. Ancak, çocuğun velayeti kendisine bırakılan taraf da çocuğu, gerektiğinde hazırlamakla yükümlüdür. Çocuk, uygun yaşta ve mesafede ise seyahati tek başına gerçekleştirebilecek durumdaysa, ulaşım ve teslim velayeti elinde bulunduran tarafa aittir.
Çocukla kişisel ilişki kurma hakkına sahip olan taraf, çocuğu ziyaret edememe veya iletişim kuramama gibi nedenlerle iletişimde sorun yaşarsa, velayeti elinde bulunduran tarafın durumu bilgilendirmesi gereklidir.
Bu bilgilendirme, çocuğun durumu hakkında yazılı veya sözlü olarak yapılabilir. Aynı şekilde, çocuk da yaşadığı olaylar ve alacağı kararlar hakkında kişisel ilişki kurma hakkına sahip tarafı bilgilendirmelidir. Bu bilgilendirme hakkı, kişisel ilişki kurma hakkının bir parçası olarak kabul edilir ve çocuğa yönelik tıbbi müdahaleler, eğitim veya kariyer planlaması gibi konuları kapsar.
Ayırt etme gücünden yoksun çocuğun kişisel ilişki kurmaktan kaçındığı durumlarda, velayet hakkını elinde bulunduran ana veya babanın etkisi altında olduğu gerekçesiyle, çocuğun karşı koymasına rağmen kişisel ilişki kurmaya zorlanması doğru değildir.
Ziyaret etme hakkının kapsamını belirleyecek olan hakim, kişisel ilişkinin süresini açık ve net bir şekilde belirtmelidir, böylece görüşmenin başlama ve bitiş zamanlarına dair açıklamalarda bulunmalıdır. Ayrıca, ziyaret etme hakkının uygunluğunun belirlenmesinde ulusal ve dini bayramlar gibi özel günlerin dikkate alınması gerektiği gibi, sürenin kişisel ilişkinin amacını gerçekleştirecek makul bir süre olması da önemlidir.
Telefonla Kişisel İlişki Tesisi Nedir?
Telefonla kişisel ilişki tesisi, TMK md 323’te düzenlenen çocukla kişisel ilişki kurma hakkı doğrultusunda kullanılan bir iletişim şeklidir. Uygulamada mahkemeler, bu iletişim şekline karar verirken haftanın belirli bir gününün belirli saat aralıklarında kullanılmasına hükmederler.
Telefonla kişisel ilişki tesisinin yanında, e-posta, kısa mesaj ve görüntülü iletişim gibi diğer iletişim yöntemlerine de hükmedilebilir.
Çocuk İle Kişisel İlişkinin Kurulmasında Yetkili ve Görevli Mahkeme
Çocuğun velayetini elinde bulundurmayan veya çocuğa bırakılmamış olan ana-babanın veya üçüncü kişilerin, çocukla kişisel ilişki kurabilmeleri için mahkeme kararı gereklidir. Eğer henüz mahkeme kararı alınmamışsa, velayet hakkına sahip ana veya baba veya çocuğa bırakılmış olan kişinin rızasıyla kişisel ilişki kurulabilir.
Bu durumda, örneğin çocukla kişisel ilişki kurmak isteyen bir baba, velayet hakkına sahip olan ananın rızası olmadıkça veya üçüncü kişiler, mahkeme kararı olmadıkça çocukla kişisel ilişki kuramazlar.
Yetkili mahkemeler, Medeni Kanunun 326. maddesinde belirtilmiştir. Boşanma ve evlilik birliğinin korunmasına ilişkin kararlar hususunda yetkili olan mahkemeler, çocukla kişisel ilişki kurulmasına ilişkin kararlar açısından da yetkilidir. Ayrıca, çocuğun oturduğu yer mahkemesi de yetkilidir. Çocukla kişisel ilişkinin düzenlenmesine ilişkin davalarda Aile Mahkemeleri veya Asliye Hukuk Mahkemeleri görevlidir.
Çocuk İle Kişisel İlişki Kurulması Örnek Yargıtay Kararı
(2HD) Esas: 2016/14238, Karar: 2016/13906, Tarih: 20.10.2016
Taraflar arasındaki davanın yapılan muhakemesi sonunda mahalli mahkemece verilen, yukarıda tarihi ve numarası gösterilen hüküm davacı tarafından temyiz edilmekle, evrak okunup gereği görüşülüp düşünüldü:
Davacı, eşi ile çocuklarının olmadığını 21.12.2002 tarihinde dünyaya gelen küçük …’u evlat edinme olmaksızın kendi çocukları gibi nüfusa kaydettirmelerine davalıların izin verdiklerini, küçüğün 21.02.2012 tarihine kadar yanlarında kaldığını, kendisini annesi olarak bildiğini, davalıların nüfus kaydının iptali davası açmaları sonucunda, küçüğün davalıların hanesine kaydedildiğini, bu tarihten sonra davalıların küçük ile arasında kişisel ilişki kurulmasına izin vermediklerini belirterek küçük … ile kişisel ilişki kurulmasını talep etmiştir.
Mahkemece yapılan yargılama sonucunda davacı ile küçük arasında soybağının kaldırıldığını, ancak soybağına dayalı velayet ve kişisel ilişki kurulabileceği gerekçesiyle davanın reddine karar verilmiştir.
Üçüncü kişilerle kişisel ilişki Türk Medeni Kanununun 325. maddesinde düzenlenmiş, anılan maddede olağanüstü haller mevcutsa, çocuğun menfaatine uygun düştüğü ölçüde çocukla kişisel ilişki kurulmasını isteme hakkı olan diğer kişilere özellikle hısımlarına da tanınabileceği belirtilmiştir.
Bu maddeden anlaşılacağı üzere kişisel ilişki kurulmasını isteme hakkı olan üçüncü kişiler sadece hısımlardan ibaret olmadığı gibi kişisel ilişki kurulmasını istemek için soybağının kurulması şartı da bulunmamaktadır. 4721 sayılı Türk Medeni Kanununa göre hısımlar dışında kalan diğer kişiler de koşulları varsa çocuk ile kişisel ilişki kurabilirler.
Toplanan delillerle, küçük … 21.12.2002 doğumlu olup nüfusta annesi olarak davacı kayıtlı iken davalıların açtıkları soybağının düzeltilmesi davası sonucunun … Asliye Hukuk Mahkemesinin 2013/227 esas 2014/92 katar sayılı kararı ile …’un soybağının düzeltilmesine, davalıların hanesine tesciline karar verildiği, kararın 13.06.2014 tarihinde kesinleştiği anlaşılmaktadır.
Küçük … ile davacı arasında soy bağı kaldırılmış ise de küçüğün doğumundan itibaren davacı tarafından bakılıp büyütüldüğü, davacıyı annesi olarak bildiği sabittir. Duruşmada dinlenen … da kendisine anne gibi davranan ve kendisini bakıp büyüten davacı ile kişisel ilişki kurmak istediğini beyan etmiştir.
Çocuğun menfaatine aykırı düşmedikçe davacının küçükle kişisel ilişki kurulması talebinin karşılanması gerekir. Çocukla davacı arasındaki kişisel ilişki kurulmasının çocuğun menfaatine uygun olmayacağı yönünde ciddi ve inandırıcı bir olgu ve delil bulunmamaktadır. O halde davacı ile küçük arasında uygun bir kişisel ilişki tesisi gerekirken isteğin reddi doğru olmamıştır.
SONUÇ: Temyiz edilen hükmün yukarıda gösterilen sebeple BOZULMASINA, temyiz peşin harcının istek halinde yatırana geri verilmesine, işbu kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde karar düzeltme yolu açık olmak üzere oybirliğiyle karar verildi.
Bu konuda daha fazla yardım veya danışmanlık için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Çocuk İle Kişisel İlişki
