Elbirliği Mülkiyetinin Sona Ermesi

2. Elbirliği Mülkiyetinin Sona Erme Halleri

2.1. Malın Devri ile Sona Erme

Elbirliği mülkiyeti, mülkiyete konu eşyanın ortakların oybirliği ile alacakları bir karar gereğince üçüncü kişilere veya ortaklardan birine devredilmesi hallerinde sona erer. Bu durumda, devir işlemi malın niteliğine göre taşınmazlarda tescil, taşınırlarda zilyetliğin devri yoluyla gerçekleştirilir. Ortakların tümünün rızası olmadan yapılan devir işlemleri geçersiz olup, elbirliği mülkiyetini sona erdirmez.

2.2. Topluluğun Dağılması ile Sona Erme

Elbirliği mülkiyeti, temelinde yer alan ortaklık ilişkisinin sona ermesiyle de sona erer. Bu bağlamda, elbirliği ortaklığı ortadan kaldırılmadıkça bunun bir sonucu olarak meydana gelen elbirliği mülkiyeti son bulmaz. Ortaklık ilişkisinin sona ermesi, her ortaklık çeşidine göre farklı şekillerde gerçekleşir. Ortaklık sona erince ortaklığın malvarlığının tasfiyesine geçilir ve tasfiye evresinde ortaklar arasında bir tasfiye ortaklığı oluşur; bu ortaklık, tasfiye sona erene kadar eşya üzerinde elbirliği mülkiyetine sahiptir.

2.3. Paylı Mülkiyete Geçilmesi ile Sona Erme

Elbirliği mülkiyeti, paylı mülkiyete dönüştürülerek de sona erdirilebilir. Bu konuda detaylı bilgi ve uygulama yöntemleri için “Elbirliği Mülkiyeti Paylı Mülkiyete Nasıl Çevrilir?” başlıklı makalemize başvurabilirsiniz. Burada özetle belirtmek gerekirse, bu dönüşüm ortakların oybirliği ile anlaşması veya mahkeme kararıyla gerçekleştirilebilir.

2.4. Diğer Sona Erme Halleri

2.4.1. Eşyanın Tamamen Yok Olması

Elbirliği mülkiyetinin sona ermesi, her ne kadar Türk Medeni Kanunu’nun 703’üncü maddesinin birinci fıkrasında açıkça belirtilmemişse de mülkiyete konu eşyanın tümüyle yok olması halinde de gerçekleşir. Eşyanın tamamen yok olması, mülkiyetin konusunu ortadan kaldırdığından, elbirliği mülkiyetinin de kendiliğinden sona ermesine yol açar. Bu durumda ortakların mülkiyet hakları, eşyanın fiziken ortadan kalkması sebebiyle son bulur.

2.4.2. Kamulaştırma

Elbirliği mülkiyetine konu malın kamulaştırılması da kanunda açıkça düzenlenmemiş olmakla birlikte, elbirliği mülkiyetini sona erdiren hallerdendir. Kamulaştırma işlemi sonucunda, mülkiyetin konusu olan taşınmaz mal, kamu kurumunun mülkiyetine geçer ve elbirliği mülkiyeti kendiliğinden sona erer. Bu durumda ortaklar, kamulaştırma bedeli üzerinde elbirliği mülkiyetine sahip olurlar. Kamulaştırma bedeli üzerindeki elbirliği mülkiyeti, ortakların anlaşması veya mahkeme kararıyla sona erdirilebilir.

Bu özel sona erme halleri, mülkiyet hakkının genel nitelikleri ve kamu hukukundan kaynaklanan zorunluluklar nedeniyle ortaya çıkmakta olup, ortakların iradelerinden bağımsız olarak gerçekleşir. Her iki durumda da ortakların hakları, eşyanın değeri veya kamulaştırma bedeli üzerinde devam eder.

3. Miras Ortaklığında Elbirliği Mülkiyetinin Sona Ermesi

3.1. Taraf İradelerine Dayalı Sona Erme

3.1.1. Mirasçıların Anlaşması ile Sona Erme

Miras ortaklığı ve buna bağlı olarak ortaya çıkan elbirliği mülkiyeti, tüm mirasçılar bakımından aralarında anlaşmaları ile sona erebilir. Mirasçıların tümünün oy birliği ile aralarında yapacakları sözleşme ile mirasın nasıl paylaşılacağını ve dolayısıyla paylaşma tarzını serbestçe kararlaştırabilmeleri mümkündür. Mirasçılar, mirasın serbest paylaştırılması ilkesi çerçevesinde ve sözleşme serbestîsine uygun olarak sözleşmenin içeriğini miras ortaklığının niteliğine ve amacına aykırı olmamak koşuluyla serbestçe düzenleyebilirler.

3.1.2. Paylaşma Sözleşmesi ile Sona Erme

Türk Medeni Kanunu’nun 676’ncı maddesinde ortaklığın giderilmesi sözleşmesinin iki türü düzenlenmiştir: Elden paylaşma sözleşmesi ve yazılı paylaşma sözleşmesi. Elden paylaşma sözleşmesi herhangi bir şekle tabi değilken, yazılı paylaşma sözleşmesi adından da anlaşılacağı üzere yazılı yapılması şartına bağlanmıştır. Yasal payların oluşturulması ve fiilen alınması şeklindeki elden paylaşma, yazılı paylaşma sözleşmesi gibi mirasçılar arasında yapılan bir sözleşmeye dayanır. Elden paylaşmada, paylaşma, yine bütün mirasçıların anlaşması ile ve fakat yazılı paylaşma sözleşmesinin aksine, kâğıt üzerinde değil fiilen gerçekleşmektedir.

3.2. Dava Yoluyla Sona Erme

3.2.1. Ortaklığın Giderilmesi Davası

Miras ortaklığı ve buna bağlı olarak ortaya çıkan elbirliği mülkiyeti, mirasçıların oy birliği ile aralarında sözleşme yapamamaları halinde dava yoluyla son bulabilir. Türk Medeni Kanunu’nun 642’nci maddesinin birinci fıkrası uyarınca, mirasçılardan her biri, sözleşme veya kanun gereğince ortaklığı sürdürmekle yükümlü olmadıkça, her zaman mirasın paylaşılmasını isteyebilir. Bu hak, miras hakkına ve dolayısıyla mirasçılık sıfatına bağlı olan ve bu sebeple, tasarruf edilemeyen miras ortaklığı devam ettiği sürece var olan, zamanaşımına uğramayan bir haktır.

3.2.2. Mahkeme Kararıyla Paylı Mülkiyete Geçiş

Miras ortaklığı ve buna bağlı olarak ortaya çıkan elbirliği mülkiyeti, mahkeme kararıyla paylı mülkiyete dönüştürülerek de sona erdirilebilir. Mahkeme, tarafların talebi üzerine, ortaklığı paylı mülkiyete dönüştürerek sona erdirebilir. Doktrinde, elbirliği mülkiyetinin paylı mülkiyete dönüştürme amacıyla dava açmanın sadece miras ortaklığında mümkün olacağı ileri sürülmekte ve Yargıtay’ın da uygulaması aynı yöndedir. Mahkemenin vereceği karar kurucu niteliktedir ve kararın kesinleşmesiyle birlikte elbirliği mülkiyeti sona erer, yerine paylı mülkiyet kurulmuş olur.