İsnadın Gerçekliği ve İspatı Meselesi

Hakaret suçunu oluşturan somut fiil ya da olgu isnadının gerçeğe uygun olması zorunlu değildir. Başka bir deyişle, isnadın gerçek dışı olması suçun oluşmasına engel değildir. Örneğin bir kişiye “Geçen hafta Ahmet’in evinden televizyon çaldın” şeklinde esasında gerçek olmayan bir isnat da hakaret suçunu oluşturur. Ancak kanun koyucu TCK m.127’de önemli bir düzenleme getirmiştir: Eğer fail, isnat ettiği fiilin gerçek olduğunu ispatlayabilirse kendisine ceza verilmeyecektir.

İsnadın ispatı konusunda özel bir yargılama usulü öngörülmemiştir. Bu durumda CMK m.218 devreye girmektedir. Bu madde uyarınca, hakaret davasına bakan ceza mahkemesi, ispatlanması istenen hususu inceleme yetkisine sahiptir. Örneğin hırsızlık isnadı varsa, bu fiilin gerçekten işlenip işlenmediğini araştırabilir.

Ancak ispatlanması istenen husus mahkemenin görev alanı dışında kalıyorsa, iki yol izlenebilir:

1. Nisbi muhakeme yapılabilir: Yani mahkeme kendi önündeki davada gerekli olan ölçüde araştırma yapabilir.
2. Bekletici mesele sayabilir: İspatlanması istenen konunun başka bir mahkemede görülmekte olan davada çözümlenmesini bekleyebilir.

Önemle belirtmek gerekir ki, mağdur hakkında ispata konu fiil nedeniyle kesinleşmiş bir mahkumiyet kararı varsa, isnat zaten ispatlanmış sayılır ve ayrıca ispat yoluna gidilmesine gerek kalmaz.

İspat Hakkının Kullanılması

İspat hakkı, hakaret suçu nedeniyle yargılanan kişinin, iddia ettiği fiilin gerçek olduğunu kanıtlama imkanıdır. Bu hak, Anayasa’nın 39. maddesi ve TCK m.127’de düzenlenmiştir. İspat hakkının kullanılabilmesi iki farklı durumda mümkündür:

Birinci durum, kamu görevlilerine karşı yapılan isnatlarla ilgilidir. Eğer bir kamu görevlisine, görevini yerine getirirken yaptığı işlemlerle ilgili bir isnat yöneltilmişse, bu isnadı yapan kişi her zaman ispat hakkını kullanabilir. Örneğin, bir vatandaşın “X belediye başkanı, kent meydanı ihalesini usulsüz olarak kendi yakınlarına verdi” şeklindeki iddiası somut bir isnattır ve vatandaş bu iddiasını ispatlama hakkına sahiptir.

İkinci durum ise kamu görevlisi olmayan kişilere yönelik isnatları kapsar. Bu durumda ispat hakkının kullanılabilmesi için iki koşuldan birinin varlığı gerekir:

1. İsnat olunan fiilin doğruluğunun anlaşılmasında kamu yararı bulunmalıdır. Örneğin, özel bir hastanenin sahibi olan doktorun hasta verilerini ticari amaçla sattığı iddiası, toplum sağlığını ilgilendirdiği için kamu yararı taşır ve bu iddiayı ileri süren kişi ispat hakkını kullanabilir.
2. Şikayetçinin ispata razı olması gerekir. Bu durumda, kendisine isnat yöneltilen kişi açıkça “bu iddianın ispatlanmasını kabul ediyorum” demelidir. Örneğin, “Sen geçen ay şirketin kasasından 100 bin lira çaldın” iddiasına muhatap olan kişi, “İspat et” diyerek ispata razı olduğunu gösterebilir.

Bu hak kullanılırken dikkat edilmesi gereken husus, isnadın somut ve ispatlanabilir nitelikte olmasıdır. Soyut, genel nitelikli hakaret içeren sözler için ispat hakkı kullanılamaz. Örneğin “sen şerefsizsin” gibi genel bir değer yargısı içeren sözler ispata elverişli değildir.

TCK m.127 Kapsamında Değerlendirme

SOMUT FİİL YA DA OLGU İSNADINDA ÖZEL DURUMLAR

Dolaylı ve İma Yoluyla Yapılan İsnatlar

Mağdura doğrudan hakaret edilmiş olması gerekmez. Dolaylı hakaret olarak nitelendirilen durumlarda, bir kişiye yönelik hakaret fiilinin bu kişiyle irtibatlı başka kişilerin de mağdur olması sonucunu doğurabilir. Örneğin, bir dernek başkanına yönelik olarak “Bu derneğin başkanı ve yönetimi, üyelerinin aidat paralarını zimmetlerine geçiriyorlar” şeklinde bir isnat, hem dernek başkanını hem de yönetim kurulu üyelerini hedef almaktadır. Benzer şekilde, evli bir kadına “Sen eşini aldatan bir kadınsın” şeklinde yapılan isnat, kadının eşinin de saygınlığını zedeleyici nitelikte olduğundan, kocası da bu hakaretin mağduru olabilmektedir.

İma yoluyla yapılan isnatlarda ise fail, açıkça hakaret etmek yerine, dolaylı ifadeler kullanarak veya soru sorarak hakaret etmektedir. Örneğin bir gazetecinin diğer meslektaşına yönelik “Bazıları sizin haber kaynaklarınızın ısmarlama olduğunu söylüyor, bu konuda ne düşünüyorsunuz?” şeklindeki sorusu veya “Tabii ki siz rüşvet alan bir memur değilsiniz, sadece hediye kabul ediyorsunuz değil mi?” gibi ironik ifadeler, ima yoluyla yapılan hakarete örnek gösterilebilir. Yine bir akademisyene yönelik “Sizin makalelerinizin bu kadar çok atıf alması ilginç, acaba başka türlü açıklaması var mıdır?” şeklindeki ima içeren sözler de hakaret suçunu oluşturabilir.

Bu tür isnatlarda önemli olan, kullanılan ifadelerin muhatabı olan kişilerin ve üçüncü kişilerin, sözün hakaret içerdiğini anlayabilecek durumda olmasıdır. Dolaylı ve ima yoluyla yapılan isnatların hakaret suçunu oluşturabilmesi için, failin kastının hakaret etmeye yönelik olduğunun açıkça anlaşılması gerekir.

Basın Yoluyla Yapılan İsnatlar

Basın yoluyla yapılan isnatlar, geniş kitlelere ulaşması ve kalıcı etki bırakması nedeniyle özel önem taşımaktadır. Basın özgürlüğü kapsamında değerlendirilebilecek isnatlar için üç temel kriter aranmaktadır: Haberin gerçekliği, güncelliği ve kamu yararı.

Örneğin bir belediye başkanının ihale sürecindeki usulsüzlüklerini konu alan bir haberde “İhale komisyon başkanı ile belediye başkanının 12 Mart 2024 tarihinde, Park Otel’in restoranında gizlice buluştukları ve ihaleye fesat karıştırma konusunu görüştükleri tespit edildi” şeklinde bir ifade, somut bir isnat içermekte olup, kamu yararı taşıması ve ispata elverişli olması nedeniyle basın özgürlüğü kapsamında değerlendirilebilir.

Ancak aynı konuda “Belediye başkanı ve ekibi hırsızlık çetesi gibi çalışıyor” veya “Yolsuzluk, belediye başkanının genlerinde var” gibi ifadeler, somut isnat içermeyen ve basın özgürlüğü kapsamında değerlendirilemeyecek hakaret niteliğinde söylemlerdir.

Haberin veriliş biçimi de önem taşımaktadır. Bir milletvekilinin yolsuzluk iddialarıyla ilgili haberinde, konuyla ilgisi olmayan özel yaşamına dair fotoğrafların kullanılması, kendisini uyurken gösteren karelerle “Halkın parasını uykuda yiyor” gibi alt yazılar kullanılması, haber verme hakkının sınırlarını aşan hakaret niteliğinde eylemlerdir.