Anneye Velayetin Verilmemesi İçin Temel Kriterler

Sağlık Durumu

Mahkemeler velayet kararı verirken annenin sağlık durumunu dikkatle değerlendirir. Çünkü bir çocuğun bakımını üstlenmek, hem fiziksel hem de zihinsel açıdan sağlıklı olmayı gerektirir. Ancak her sağlık sorunu velayetin anneye verilmemesi için bir neden oluşturmaz. Burada önemli olan, sağlık durumunun çocuğun bakımını ve yetiştirilmesini ciddi şekilde engelleyip engellemediğidir.

Fiziksel yetersizlikler söz konusu olduğunda, mahkeme annenin günlük yaşam aktivitelerini ne ölçüde yerine getirebildiğini inceler. Örneğin, bir annenin tekerlekli sandalye kullanıyor olması tek başına velayetin kendisine verilmemesi için bir sebep değildir. Ancak çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılayamayacak derecede ağır bir fiziksel engeli varsa, bu durum velayetin verilmemesinde etkili olabilir.

Psikolojik rahatsızlıklar konusunda ise mahkeme, uzman görüşlerine başvurur. Özellikle şizofreni, ağır depresyon veya bipolar bozukluk gibi tedavi altında olan ve çocuğun bakımını etkileyebilecek ciddi rahatsızlıklar, velayetin anneye verilmemesi sonucunu doğurabilir. Burada önemli olan, rahatsızlığın kontrol altında olup olmadığı ve çocuğun güvenliğini tehlikeye atıp atmadığıdır.

Bağımlılık durumları, velayetin anneye verilmemesi için en ciddi gerekçelerden biridir. Alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı olan bir annenin çocuğun bakımını sağlıklı bir şekilde üstlenemeyeceği kabul edilir. Bu durum hem çocuğun fiziksel ve duygusal güvenliği açısından risk oluşturur, hem de çocuğun sağlıklı bir rol model görmesini engeller.

Hukuki Engeller

Anneye velayetin verilmemesinin bir diğer önemli nedeni hukuki engellerdir. Bu engeller, annenin yasal olarak çocuğun sorumluluğunu üstlenmesini imkansız kılan veya önemli ölçüde zorlaştıran durumlardır.

Fiil ehliyetinin bulunmaması, bir kişinin kendi iradesiyle hukuki işlemler yapabilme ve sorumluluk alabilme yeteneğinin olmaması anlamına gelir. Örneğin, akıl sağlığı yerinde olmayan veya mahkeme tarafından kısıtlılık kararı verilmiş bir anne, kendi hayatıyla ilgili kararları bile yasal olarak alamayacağından, çocuğun velayetini üstlenemez.

Cezai durumlar ve tutukluluk hali de velayetin anneye verilmemesi için önemli bir nedendir. Çocuğun bakımı süreklilik ve düzenli ilgi gerektirir. Cezaevinde olan bir annenin çocuğun günlük ihtiyaçlarını karşılaması, eğitimiyle ilgilenmesi ve sağlıklı bir aile ortamı sağlaması mümkün değildir. Bu nedenle annenin uzun süreli hapis cezası alması veya tutuklu olması durumunda, velayet genellikle babaya verilir.

Velayet hakkının önceden mahkeme kararıyla kaldırılmış olması da önemli bir hukuki engeldir. Eğer bir anne daha önce çocuğun yüksek yararına aykırı davranışları nedeniyle velayet hakkını kaybetmişse, bu durum değiştiğine dair yeni ve güçlü kanıtlar olmadıkça, velayet tekrar kendisine verilmez. Bu, çocuğun korunması için alınmış bir tedbirdir ve mahkemeler bu konuda oldukça hassas davranır.

Tüm bu hukuki engellerin temelinde, çocuğun güvenliği ve sağlıklı gelişiminin güvence altına alınması yatar. Mahkemeler bu kararları verirken her zaman çocuğun üstün yararını gözetir ve kararlarını somut delillere dayandırır.

Çocuğun Bakım ve Gözetimi ile İlgili Engeller

Bir çocuğun sağlıklı büyümesi ve gelişmesi için düzenli bakım ve gözetim şarttır. Bazı durumlarda anne, çeşitli nedenlerle bu temel sorumluluğu yerine getiremeyebilir. İşte bu durumlar, velayetin anneye verilmemesi için önemli gerekçeler oluşturur.

Çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılayamama durumu, sadece maddi yetersizlikten kaynaklanmaz. Çocuğun beslenme, barınma, sağlık ve temizlik gibi fiziksel ihtiyaçlarının yanı sıra, sevgi, ilgi ve duygusal destek gibi psikolojik ihtiyaçlarının da karşılanması gerekir. Örneğin, sürekli seyahat eden veya çok yoğun çalışma saatleri olan bir anne, çocuğuyla yeterli zaman geçiremeyebilir. Ya da duygusal olarak dengesiz bir anne, çocuğuna gerekli sevgi ve ilgiyi gösteremeyebilir.

İhmal ve istismar durumları, velayetin anneye verilmemesi için en ciddi nedenlerden biridir. İhmal, çocuğun temel ihtiyaçlarının bilerek veya bilmeyerek göz ardı edilmesidir. Örneğin, çocuğu düzenli olarak doktora götürmemek, aşılarını yaptırmamak veya okula göndermemek ihmal sayılır. İstismar ise çocuğa karşı fiziksel, duygusal veya cinsel şiddet uygulanmasıdır. Bu tür durumların varlığı tespit edildiğinde, mahkeme çocuğun güvenliği için velayeti anneye vermez.

Çocuğun eğitimini aksatma da önemli bir engeldir. Modern toplumda eğitim, çocuğun geleceği için vazgeçilmez bir unsurdur. Annenin çocuğun eğitimine önem vermemesi, okula düzenli göndermemesi, ödev ve derslerini takip etmemesi veya eğitim masraflarını karşılamaktan kaçınması gibi durumlar, velayetin verilmemesi için neden olabilir. Aynı şekilde, annenin çocuğun sosyal gelişimini engelleyici davranışları, örneğin çocuğu arkadaşlarından ve sosyal aktivitelerden uzak tutması da bu kapsamda değerlendirilir.

Velayet Kararında Çocuğun Üstün Yararı İlkesi

Mahkemeler velayet kararı verirken “çocuğun üstün yararı” adı verilen temel bir ilkeyi gözetir. Bu ilke, diğer tüm faktörlerin üzerinde bir öneme sahiptir. Yani anne veya babanın istekleri değil, çocuğun yararı ön plandadır.

Çocuğun yaşı ve özel ihtiyaçları, velayeti kimin alacağı konusunda belirleyici rol oynar. Örneğin, 0-3 yaş arasındaki bir bebek genellikle anne bakımına daha çok ihtiyaç duyar. Ancak çocuk büyüdükçe ihtiyaçları değişir. Ayrıca özel eğitim gerektiren bir durumu veya kronik bir hastalığı varsa, bu özel ihtiyaçları en iyi karşılayabilecek ebeveyne velayet verilir.

Çocuğun tercihi de yaşına bağlı olarak dikkate alınır. Türk hukuk sistemi, özellikle 12 yaşını doldurmuş çocukların görüşlerine önem verir. Bu yaştaki bir çocuk artık kendi düşüncelerini ifade edebilecek olgunluğa erişmiş kabul edilir. Ancak bu, çocuğun tercihinin mutlaka uygulanacağı anlamına gelmez. Çocuğun tercihi duygusal baskı altında veya geçici sebeplerle oluşmuş olabilir.

Mevcut yaşam düzeninin korunması da çok önemlidir. Çocuğun alıştığı çevreden, okulundan ve arkadaşlarından koparılması ona zarar verebilir. Bu nedenle mahkeme, çocuğun mevcut yaşam düzenini mümkün olduğunca korumaya çalışır. Örneğin, çocuk uzun süredir annesiyle yaşıyor ve iyi bir düzeni varsa, ciddi bir sorun olmadıkça bu düzenin bozulmaması tercih edilir.

Tüm bu faktörler değerlendirilirken, mahkeme uzman görüşlerine başvurur. Psikologlar, pedagoglar ve sosyal hizmet uzmanları çocukla görüşür ve raporlar hazırlar. Bu raporlar, velayetin kime verileceği konusunda mahkemeye yol gösterir.

Velayetin Babaya Verilme Süreci

Velayetin anneden alınarak babaya verilmesi basit bir süreç değildir. Mahkemeler bu konuda çok dikkatli davranır ve kapsamlı bir değerlendirme yapar. Çünkü alınacak karar, bir çocuğun tüm yaşamını etkileyecektir.

Mahkeme, öncelikle annenin velayeti almasına engel olan durumların varlığını araştırır. Bu değerlendirmede pek çok kriter göz önünde bulundurulur. Babanın çocuğa bakabilecek maddi ve manevi koşullara sahip olup olmadığı, düzenli bir işinin ve uygun bir yaşam alanının bulunup bulunmadığı, çocukla ilişkisinin niteliği gibi faktörler incelenir. Ayrıca babanın yeni bir evlilik yapmış olması durumunda, bu yeni aile ortamının çocuk için uygun olup olmadığı da değerlendirilir.

Uzman görüşü, velayetin babaya verilmesi sürecinde kritik bir rol oynar. Mahkeme, çocuk gelişimi uzmanları, psikologlar ve sosyal hizmet uzmanlarından rapor talep eder. Bu uzmanlar hem anne ve babayla hem de çocukla görüşmeler yapar. Çocuğun psikolojik durumunu, ebeveynleriyle olan ilişkisini ve yaşam koşullarını değerlendirir. Uzmanların hazırladığı raporlar, mahkemenin kararında belirleyici rol oynar.

İspat yükümlülüğü konusu da önemlidir. Velayetin babaya verilmesini isteyen taraf, bu değişikliğin gerekli olduğunu kanıtlamak zorundadır. Bu kanıtlama, sadece annenin yetersizliğini göstermekle sınırlı değildir. Aynı zamanda babanın velayeti üstlenmeye uygun olduğu ve bu değişikliğin çocuğun yararına olacağı da ispat edilmelidir. Bunun için tıbbi raporlar, tanık ifadeleri, sosyal inceleme raporları gibi çeşitli deliller sunulabilir.

Velayetin Değiştirilmesi İmkanı

Velayet kararları, sanılanın aksine “kesin” kararlar değildir. Hayat dinamiktir ve koşullar zamanla değişebilir. Bu nedenle hukuk sistemi, velayetin değiştirilmesine imkan tanır.

Koşulların değişmesi birçok şekilde olabilir. Örneğin, daha önce velayetin anneye verilmemesine neden olan durumlar ortadan kalkabilir. Bir bağımlılık sorunu olan anne tedavi olup iyileşebilir, psikolojik rahatsızlığı kontrol altına alınabilir veya hapis cezasını tamamlayıp topluma yeniden kazandırılabilir. Ya da tam tersi, velayeti elinde bulunduran babanın durumunda olumsuz değişiklikler olabilir. İşini kaybedebilir, sağlık sorunları yaşayabilir veya çocuğun bakımını aksatacak başka durumlar ortaya çıkabilir.

Yeniden değerlendirme süreci, velayetin değiştirilmesi için açılan yeni bir dava ile başlar. Bu süreçte mahkeme, sanki ilk kez velayet kararı veriyormuş gibi titiz bir inceleme yapar. Değişen koşullar detaylı olarak araştırılır. Yine uzman görüşlerine başvurulur, çocuğun durumu değerlendirilir ve en önemlisi, yapılacak değişikliğin çocuğun yararına olup olmayacağı incelenir.

Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, mahkemeler çocuğun istikrarlı bir yaşam sürmesine önem verir. Bu nedenle, velayetin değiştirilmesi için ciddi ve kalıcı değişikliklerin varlığı aranır. Geçici veya yüzeysel değişiklikler, velayet kararının değiştirilmesi için yeterli görülmez. Çünkü çocuğun sürekli el değiştirmesi, onun psikolojik gelişimine zarar verebilir.

Bu yeniden değerlendirme imkanı, hem çocuğun değişen koşullara uyum sağlamasını hem de ebeveynlerin kendilerini geliştirme motivasyonunu canlı tutar. Böylece sistem, her zaman çocuğun üstün yararını gözetmeye devam eder.

Sonuç

Çocuğun velayeti konusunda mahkemeler her zaman çocuğun üstün yararını gözetir. Yukarıda değindiğimiz gibi, velayet kararları dinamik bir süreçtir ve değişen koşullara göre güncellenebilir. Bu kuralları bildikten sonra; bir çocuğun velayetinin anneye verilmeyeceği başlıca durumlar şu şekilde özetlenebilir:

• Ağır psikolojik rahatsızlıklar veya çocuğun bakımını engelleyecek fiziksel yetersizlikler
• Alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı
• Hapis cezası veya uzun süreli tutukluluk hali
• Fiil ehliyetinin bulunmaması veya kısıtlılık durumu
• Çocuğun temel ihtiyaçlarını karşılayamama veya ihmal etme
• Çocuğa karşı fiziksel, duygusal veya cinsel istismar
• Çocuğun eğitimini önemli ölçüde aksatma
• Velayet hakkının kötüye kullanılması (örneğin, çocuğun baba ile görüşmesini engelleme)
• Çocuğun sağlıklı gelişimini tehlikeye düşürecek ahlaki olmayan yaşam tarzı
• Daha önce mahkeme kararıyla velayet hakkının kaldırılmış olması