Hırsızlık Suçunda Etkin Pişmanlık İndirimi – Av. Ozan Soylu
Türk Ceza Hukuku sisteminde, suç işleyen kişilerin cezalandırılması kadar, onların topluma kazandırılması da büyük önem taşımaktadır. Bu amaçla kanun koyucu, bazı suçlarda etkin pişmanlık adı verilen bir kuruma yer vermiştir. Etkin pişmanlık, failin işlediği suçtan pişmanlık duyarak meydana gelen zararı gidermeye çalışması durumunda cezada indirim yapılmasını veya cezanın tamamen kaldırılmasını sağlayan bir kurumdur.
Hırsızlık suçu, toplumda en sık karşılaşılan suç tiplerinden biridir ve etkin pişmanlık hükümlerinin uygulandığı suçlar arasında yer almaktadır. Bu makale, hırsızlık suçunda etkin pişmanlık kurumunu, hukuki dayanaklarını, şartlarını ve uygulamasını ele almaktadır.
Etkin Pişmanlık Kavramı ve Hukuki Dayanağı
Etkin Pişmanlığın Tanımı
Etkin pişmanlık, suçun tamamlanmasından sonra failin pişmanlık duyarak suçun meydana getirdiği etkileri ortadan kaldırmaya, azaltmaya veya eski hale getirmeye çalışması sonucunda cezanın kaldırılması ya da indirilmesini sağlayan şahsi bir sebep olarak tanımlanabilir. Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) etkin pişmanlığın tanımı yapılmamış, ancak kanunun çeşitli maddelerinde etkin pişmanlık halleri düzenlenmiştir.
Etkin Pişmanlığın Hukuki Dayanağı
Hırsızlık suçunda etkin pişmanlık, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 168. maddesinde düzenlenmiştir. Bu madde, hırsızlık suçu da dahil olmak üzere belirli malvarlığına karşı işlenen suçlar için ortak bir hüküm niteliğindedir. TCK’nın 168. maddesi etkin pişmanlığı beş fıkra halinde düzenlemiş olup, hırsızlık suçuyla ilgili kısımlar maddenin birinci, ikinci ve dördüncü fıkralarında yer almaktadır.
Etkin Pişmanlığın Amacı
Etkin pişmanlık kurumunun temel amacı, suçtan doğan zararın giderilmesini teşvik ederek mağdurun mağduriyetini en aza indirmek ve failin topluma kazandırılmasını sağlamaktır. Bu kurum aynı zamanda, ceza adalet sisteminin yükünü hafifletme ve onarıcı adalet anlayışının güçlendirilmesi gibi amaçlara da hizmet etmektedir.
Etkin Pişmanlığın Niteliği
Etkin pişmanlık, cezayı kaldıran veya cezada indirim yapılmasını sağlayan şahsi bir sebep olarak nitelendirilir. Ancak kanun, etkin pişmanlığın etkisinin sadece pişmanlık gösteren kişiyle sınırlı olmadığını, suça iştirak eden diğer kişilerin de bu durumdan faydalanabileceğini kabul etmiştir. Bu yönüyle etkin pişmanlık, şahsi olmayan bir nitelik de taşımaktadır.
Hırsızlık Suçunda Etkin Pişmanlığın Şartları
Hırsızlık suçunda etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için bazı şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu şartlar, TCK’nın 168. maddesi dikkate alınarak aşağıdaki başlıklar altında incelenebilir:
Hırsızlık Suçunun Tamamlanmış Olması
Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için öncelikle hırsızlık suçunun tamamlanmış olması gerekmektedir. Hırsızlık suçu, failin zilyedin rızası olmaksızın başkasına ait taşınır bir malı kendisine veya başkasına yarar sağlamak amacıyla bulunduğu yerden almasıyla tamamlanır. Suçun teşebbüs aşamasında kalması durumunda etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz; bu durumda gönüllü vazgeçme hükümleri (TCK m. 36) değerlendirilir.
Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, teşebbüs aşamasında kalan hırsızlık suçlarında etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması mümkün değildir. Zira teşebbüs varsa etkin pişmanlık yoktur, etkin pişmanlık varsa teşebbüs yoktur.
Bizzat Pişmanlık Gösterilmesi
Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için failin, bizzat pişmanlık göstermesi gerekmektedir. Pişmanlığın içsel bir duygu olarak kalması yeterli değildir; failin pişmanlığını dış dünyaya yansıtan davranışlar sergilemesi ve bu davranışların mağdurun zararını gidermeye yönelik olması gerekir.
Örneğin, hırsızlık yapan bir kişinin yakalanma korkusuyla çaldığı malı iade etmesi veya kolluk görevlileri tarafından yakalandıktan sonra çalınan malın yerini göstermesi durumunda, burada gerçek bir pişmanlıktan söz edilemeyeceği için etkin pişmanlık hükümleri uygulanmaz.
Mağdurun Zararının Giderilmesi
Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, mağdurun uğradığı zararın tamamen giderilmesi gerekmektedir. Zarar, çalınan malın aynen iade edilmesi veya tazmin edilmesi suretiyle giderilebilir. Çalınan maldan bir menfaat elde edilmişse, bu menfaatin de iade edilmesi zorunludur.
Zararın kısmen giderilmesi halinde ise etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, mağdurun rızası aranmaktadır (TCK m. 168/4). Çalınan malın hasara uğradıktan sonra iade edilmesi de kısmi giderme kapsamında değerlendirilmektedir.
Zamanlamaya İlişkin Şartlar
Etkin pişmanlığın gösterilme zamanı, uygulanacak indirim oranını belirlemektedir:
- Eğer etkin pişmanlık, hakkında kovuşturma başlamadan önce gösterilirse, verilecek cezada üçte ikiye kadar indirim yapılabilir (TCK m. 168/1).
- Etkin pişmanlığın, kovuşturma başladıktan sonra fakat hüküm verilmeden önce gösterilmesi halinde ise verilecek cezada yarıya kadar indirim yapılabilir (TCK m. 168/2).
Burada “kovuşturma başlamadan önce” ifadesi, iddianamenin kabulünden önceki aşamayı ifade etmektedir. İddianamenin kabulü ile kovuşturma aşaması başlar.
Hırsızlık Suçunda Etkin Pişmanlığın Uygulanması
Uygulanabilecek Hırsızlık Tipleri
Etkin pişmanlık hükümleri, hırsızlık suçunun hem basit halinde (TCK m. 141) hem de nitelikli hallerinde (TCK m. 142) uygulanabilir. Ayrıca kullanma hırsızlığı (TCK m. 146) için de etkin pişmanlık hükümleri geçerlidir. Kanun koyucu bu konuda herhangi bir ayrım yapmamıştır.
Bu bağlamda:
- Bina içinde işlenen hırsızlık suçları
- Gece vakti işlenen hırsızlık suçları
- Elektrik hırsızlığı
- Kilitli yerlerden yapılan hırsızlık suçları
- Açıkta bırakılmış eşyaları konu alan hırsızlık suçları
gibi nitelikli hallerde de etkin pişmanlık hükümleri uygulanabilir.
Yargıtay’ın Uygulaması
Türk Ceza Hukukunda etkin pişmanlığın uygulanması konusunda Yargıtay içtihatları büyük önem taşımaktadır. Yargıtay, etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmasında kanun lafzını aşan bazı içtihatlar geliştirmiştir:
- Sanığın zararı gidermek istemesi halinde kendisine mehil (süre) verilmesi gerektiği içtihadı bunların başında gelmektedir. Kanunda böyle bir düzenleme olmamasına rağmen, Yargıtay sanığın zararı gidermek istediğini beyan etmesi halinde, mahkemenin sanığa makul bir süre vermesi gerektiğini kabul etmektedir.
- Yargıtay ayrıca, kısmi zarar gideriminde mağdurun rızasının varlığının araştırılması gerektiğini ve mağdurun kısmi giderime rıza göstermesi halinde etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabileceğini kabul etmektedir.
- Çalınan malın kolluk görevlileri tarafından bulunarak mağdura teslim edilmesi durumunda, failin bizzat pişmanlık göstermediği kabul edilerek etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanmaması gerektiği de Yargıtay’ın yerleşik içtihatları arasındadır.
Etkin Pişmanlığın Sonuçları
Etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanması sonucunda, faile verilecek cezada belirli oranlarda indirim yapılması söz konusu olmaktadır. Bu indirim oranları, etkin pişmanlığın gösterildiği zamana göre değişmektedir:
- Kovuşturma başlamadan önce etkin pişmanlık gösterilmesi halinde, verilecek cezada üçte ikiye kadar indirim yapılabilir.
- Kovuşturma başladıktan sonra fakat hüküm verilmeden önce etkin pişmanlık gösterilmesi halinde, verilecek cezada yarıya kadar indirim yapılabilir.
Bu indirim oranları üst sınırı göstermekte olup, somut olayın özelliklerine göre mahkeme tarafından belirlenecektir.
Etkin Pişmanlığın Hüküm Kurulurken Uygulanma Sırası
Etkin pişmanlık nedeniyle yapılacak indirimin, hüküm kurulurken hangi sırada uygulanacağı da önem taşımaktadır. TCK’nın 61/5. maddesine göre, hüküm kurulurken önce temel ceza belirlenmeli, daha sonra sırasıyla:
- Teşebbüs hükümleri
- İştirak hükümleri
- Zincirleme suç hükümleri
- Haksız tahrik hükümleri
- Takdiri indirim nedenleri
- Etkin pişmanlık hükümleri
- Cezanın kanuni artırım ve indirim nedenleri
uygulanmalıdır. Yargıtay, bu sıraya uyulmamasını, sonuç ceza değişmediği sürece bozma nedeni yapmamaktadır.
Sonuç
Hırsızlık suçunda etkin pişmanlık hükümlerinin uygulanabilmesi için, suçun tamamlanmış olması, failin bizzat pişmanlık göstermesi ve mağdurun zararının giderilmesi gibi şartların gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu şartların varlığı halinde, etkin pişmanlığın gösterildiği zamana göre faile verilecek cezada belirli oranlarda indirim yapılmaktadır.
Yargıtay’ın etkin pişmanlık konusundaki içtihatları, uygulamada büyük önem taşımakta ve kanun lafzını aşan bazı yorumlar içermektedir. Bu içtihatların bir kısmı eleştirilere konu olmakla birlikte, genel olarak etkin pişmanlık kurumunun amacına hizmet ettiği söylenebilir.
İlginizi Çekebilir: Hırsızlık Suçundan Nasıl Beraat Edilir?
Bu konuda daha fazla yardım veya danışmanlık için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Hırsızlık Suçunda Etkin Pişmanlık İndirimi
