2. Mahkeme Kararıyla Sona Erme Halleri

2.1. İtiraz Üzerine Kaldırma

2.1.1. İtiraz Sebepleri ve Kapsamı

İhtiyati tedbir kararına karşı yapılacak itirazda, tedbir şartlarının oluşmadığı, teminat gösterilmesi gereken durumlarda teminat gösterilmediği veya gösterilen teminatın yetersiz olduğu ileri sürülebilir. Bu itiraz, HMK m. 394 uyarınca karşı taraf dinlenmeden tedbire karar verildiği hallerde özellikle önem taşımaktadır.

2.1.2. İtirazın İncelenmesi ve Sonuçları

Mahkeme, itiraz üzerine yapacağı incelemede tedbir kararının verildiği andaki koşulları dikkate alır. İtirazın haklı bulunması halinde mahkeme, tedbir kararının kaldırılmasına karar verir. Bu karar ile birlikte ihtiyati tedbirin etkisi sona erer.

2.2. Teminat Karşılığı Kaldırma

2.2.1. Teminat Göstermenin Koşulları

Karşı taraf, HMK m. 395 uyarınca tedbirin uygulanmasını engellemek için teminat gösterebilir. Teminatın türü ve miktarı, muhtemel zarar miktarı gözetilerek mahkemece belirlenir. Teminat gösterilmesi halinde tedbir kararı kalkar.

2.2.2. Teminatın İşlevi ve Sonuçları

Teminat karşılığı kaldırmada, tedbirin amacı olan güvence, farklı bir yöntemle sağlanmaktadır. Gösterilen teminat, tedbir talep edenin muhtemel hak kayıplarını karşılayacak nitelikte olmalıdır.

2.3. Durum ve Koşulların Değişmesi Nedeniyle Kaldırma

2.3.1. Değişikliğin Niteliği ve Kapsamı

HMK m. 396 uyarınca, durum ve koşulların değişmesi nedeniyle tedbirin kaldırılması talep edilebilir. Tedbir kararının verilmesinden sonra ortaya çıkan yeni durumlar, tedbirin devamını haklı göstermiyorsa, mahkeme tedbirin kaldırılmasına karar verebilir.

2.3.2. Değerlendirme Kriterleri

Mahkeme, değişen durum ve koşulları değerlendirirken, tedbirin amacını, tarafların menfaat dengesini ve yeni ortaya çıkan durumun tedbiri gereksiz kılıp kılmadığını gözetmelidir. Özellikle uzun süren yargılamalarda bu değerlendirme önem kazanır.

3. Nihai Karar Sonrası İhtiyati Tedbirin Durumu

3.1. Davanın Esastan Reddi Halinde İhtiyati Tedbirin Durumu

3.1.1. Tedbirin Akıbetinin Belirlenmesi

HMK m. 397/II uyarınca, aksi belirtilmediği takdirde ihtiyati tedbir kararının etkisi nihai kararın kesinleşmesine kadar devam eder. Ancak mahkeme, davanın esastan reddi halinde tedbirin devamının gereksiz olduğu kanaatine varırsa, nihai kararla birlikte tedbirin kaldırılmasına da karar verebilir.

3.1.2. İstinaf Aşamasında Tedbirin Durumu

Davanın esastan reddine ilişkin karar istinaf edildiğinde, bölge adliye mahkemesi de ihtiyati tedbirin akıbeti hakkında karar verebilir. İlk derece mahkemesinin tedbirin kaldırılması yönündeki kararına rağmen, bölge adliye mahkemesi gerekli görürse yeniden tedbir kararı verebilir.

3.2. Davanın Usulden Reddi Halinde İhtiyati Tedbirin Durumu

3.2.1. Görevsizlik ve Yetkisizlik Kararlarının Etkisi

Davanın görevsizlik veya yetkisizlik nedeniyle usulden reddi halinde, HMK m. 20 uyarınca görevli veya yetkili mahkemeye başvuru için öngörülen süre içerisinde ihtiyati tedbir varlığını korur. Bu süre içinde yeni mahkemeye başvurulmazsa tedbir kendiliğinden kalkar.

3.2.2. Diğer Usuli Red Sebeplerinin Etkisi

Dava şartı yokluğu gibi diğer usuli nedenlerle davanın reddi halinde, davaya başka bir mahkemede devam etme imkanı yoksa, mahkemenin tedbirin kaldırılmasına karar vermesi yerinde olur.

3.3. İflas Kararı Sonrası İhtiyati Tedbirin Durumu

3.3.1. İflasın Tedbire Etkisi

İflas kararı, borçlunun tasarruf yetkisini kısıtlayan özel bir durum olduğundan, iflasın açılmasıyla birlikte ihtiyati tedbirin devamı gereksiz hale gelir. Mahkemenin iflas kararıyla birlikte tedbirin kaldırılmasına da karar vermesi gerekir.

3.3.2. İflas İdaresinin Yetkileri Bakımından Değerlendirme

İflas masasına giren mallar üzerinde iflas idaresinin yetkili olması nedeniyle, ihtiyati tedbirin devamı iflas idaresinin görevini yerine getirmesini zorlaştırabilir. Bu nedenle iflas kararının kesinleşmesi beklenmeksizin tedbirin kaldırılması uygun olur.

4. İhtiyati Tedbirin Uzun Sürmesinin Sonuçları

4.1. Mülkiyet Hakkı Yönünden Değerlendirme

4.1.1. Mülkiyet Hakkına Müdahalenin Niteliği

İhtiyati tedbirin uzun sürmesi, tedbir konusu mal veya hak üzerindeki tasarruf yetkisinin uzun süre kısıtlanması anlamına gelir. Bu durum, Anayasa’nın 35. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 1 No’lu Ek Protokolü’nün 1. maddesi kapsamında korunan mülkiyet hakkına müdahale teşkil eder. Özellikle ticari hayatta aktif olarak kullanılan varlıklar üzerindeki tedbirlerin uzun sürmesi, mal sahibinin ekonomik faaliyetlerini önemli ölçüde kısıtlayabilir.

4.1.2. Orantılılık İlkesi Bakımından İnceleme

Tedbirin süresinin uzaması, başlangıçta haklı ve ölçülü olan müdahaleyi zamanla orantısız hale getirebilir. Mahkemeler, tedbirin devamına karar verirken, geçen süre içinde tarafların menfaat dengesinde meydana gelen değişiklikleri gözetmelidir. Tedbirin amacını aşan, mal sahibine aşırı külfet yükleyen uygulamalardan kaçınılmalıdır.

4.2. Anayasa Mahkemesi’nin Yaklaşımı

4.2.1. Bireysel Başvuru Kararlarındaki Kriterler

Anayasa Mahkemesi, ihtiyati tedbirin uzun sürmesi nedeniyle yapılan bireysel başvurularda, tedbirin süresini, niteliğini ve başvurucuya yüklediği külfeti bir bütün olarak değerlendirmektedir. Mahkeme, 6 yıldan 25 yıla kadar uzayan tedbir sürelerini içeren başvurularda, mülkiyet hakkının ihlal edildiği sonucuna varmıştır. Bu kararlarda, tedbirin makul süreyi aştığı ve başvurucuya olağan dışı bir külfet yüklediği vurgulanmaktadır.

4.2.2. Devletin Pozitif Yükümlülükleri

Anayasa Mahkemesi’ne göre, devletin ihtiyati tedbir uygulamasında mülkiyet hakkının korunmasına ilişkin pozitif yükümlülükleri bulunmaktadır. Bu kapsamda mahkemeler, tedbirin devamının gerekli olup olmadığını makul aralıklarla değerlendirmeli, tedbirin amacını aşan uygulamalara izin vermemelidir. Özellikle durum ve koşulların değişmesi nedeniyle yapılan kaldırma taleplerinin özenle incelenmesi, bu yükümlülüğün bir gereğidir.