1. Mahkemede Beraat: Hukuki Anlamı, Şartları ve Sonuçları

1.2.3. Kast veya Taksirin Bulunmaması

CMK 223/2-c maddesi uyarınca, yüklenen suç açısından failin kast veya taksirinin bulunmaması halinde beraat kararı verilir. Suçun manevi unsurunu oluşturan kast ve taksirin yokluğu, fiilin suç olarak nitelendirilmesini engeller. Bu durum, TCK’nın genel gerekçesinde açıkça belirtildiği üzere, kast ve taksirin birer kusurluluk hali değil, haksızlık unsuru olarak kabul edilmesinin doğal sonucudur.

Kast, doğrudan kast ve olası kast olmak üzere ikiye ayrılır. Doğrudan kast, TCK madde 21/1’de düzenlenmiş olup, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir. Olası kast ise, TCK madde 21/2’ye göre, kişinin suçun kanuni tanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen fiili işlemesi durumudur.

Taksir ise adi (basit/bilinçsiz) taksir ve bilinçli taksir şeklinde ikiye ayrılmaktadır. Adi taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesinin öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir. Bilinçli taksirde ise kişi, öngördüğü neticeyi istememesine karşın, neticenin meydana gelmesi söz konusudur.

Bazı suçların kanuni tanımında “bilerek”, “bildiği halde”, “bilmesine rağmen” şeklinde ifadeler yer almakta olup, bu suçlar ancak doğrudan kast ile işlenebilir. Bu durumda fiilin olası kast ile işlenmesi halinde, söz konusu suç tipi bakımından aranan kastın somut olayda var olduğu kabul edilemeyeceğinden beraat kararı verilmelidir.

Uygulamada mahkemeler, kast veya taksirin varlığını tespit ederken, failin hareketlerini, olay öncesi ve sonrası davranışlarını, kullanılan araçları ve ortaya çıkan neticeyi bir bütün olarak değerlendirmelidir. Örneğin, bir yaralama olayında failin kastının öldürmeye mi yoksa yaralamaya mı yönelik olduğunun tespiti, verilecek beraat ya da mahkumiyet kararı açısından belirleyicidir.

Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, suçun manevi unsurunun belirlenmesi hakimin takdir yetkisi içindedir. Ancak bu takdir yetkisi kullanılırken, somut olayın özellikleri, deliller ve hayatın olağan akışı dikkate alınmalı ve varılan sonuç kararda ayrıntılı şekilde gerekçelendirilmelidir.

1.2.4. Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Varlığı

CMK 223/2-d maddesine göre, yüklenen suçun sanık tarafından işlenmesine rağmen olayda bir hukuka uygunluk nedeninin bulunması durumunda beraat kararı verilir. Bu durum, fiilin tüm unsurlarıyla gerçekleşmiş olmasına rağmen, hukuk düzeni tarafından kabul edilen bir nedenle hukuka aykırılığın ortadan kalkması anlamına gelir.

Türk Ceza Kanunu’nda düzenlenen hukuka uygunluk nedenleri şunlardır:

1.2.4.1. Meşru Savunma

TCK madde 25/1’e göre meşru savunma, gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hal ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiillerdir. Örneğin, gece evine giren hırsıza karşı kendisini savunan ev sahibinin fiili, meşru savunma kapsamında değerlendirilerek beraat kararı verilmesi gerekir.

1.2.4.2. Kanun Hükmünü Yerine Getirme

TCK madde 24/1 uyarınca kanunun hükmünü yerine getiren kimseye ceza verilmez. Örneğin, bir mahkeme kararını yerine getiren icra memurunun, konuta zorla girmesi veya eşyalara el koyması fiilleri, kanun hükmünü yerine getirme kapsamında değerlendirilir ve beraat kararı verilir.

1.2.4.3. Hakkın Kullanılması

TCK madde 26/1’e göre hakkını kullanan kimseye ceza verilmez. Burada kişinin, hukuk düzeninin kendisine tanıdığı bir hakkı kullanması söz konusudur. Örneğin, bir gazetecinin haber verme hakkı çerçevesinde bir kişi hakkında gerçeğe uygun haber yapması halinde, hakaret suçu bakımından beraat kararı verilmesi gerekir.

1.2.4.4. İlgilinin Rızası

TCK madde 26/2 uyarınca, kişinin üzerinde mutlak surette tasarruf edebileceği bir hakkına ilişkin olmak üzere, açıkladığı rızası çerçevesinde işlenen fiillerden dolayı kimseye ceza verilmez. Örneğin, tıbbi müdahaleye rıza gösteren hastaya yapılan ameliyat nedeniyle doktorun kasten yaralama suçundan beraat etmesi gerekir.

Bu hukuka uygunluk nedenlerinin varlığı halinde, mahkemenin beraat kararı vermesi zorunludur. Kararda hangi hukuka uygunluk nedeninin bulunduğu ve bu nedenin koşullarının nasıl gerçekleştiği ayrıntılı şekilde gerekçelendirilmelidir. Yargıtay içtihatlarına göre, hukuka uygunluk nedenlerinin varlığı halinde, ceza verilmesine yer olmadığı kararı değil, beraat kararı verilmelidir.

1.2.5. Suçun İşlendiğinin Sabit Olmaması

CMK 223/2-e maddesi gereğince, yüklenen suçun sanık tarafından işlendiğinin sabit olmaması halinde beraat kararı verilir. Bu durum “şüpheden sanık yararlanır” ilkesinin doğrudan bir yansımasıdır. Yargıtay’ın yerleşik içtihatlarına göre, bu beraat nedeni iki farklı durumda ortaya çıkabilir.

Birinci durumda, sanık hakkında hiçbir delil mevcut değildir. Ceza muhakemesinde delil olarak kabul edilen beyan, belge ve belirti delillerinden hiçbiri dosyada bulunmamaktadır. Bu halde mahkeme, delil olmadığı gerekçesiyle beraat kararı vermelidir.

İkinci durumda ise, sanık hakkında bazı deliller mevcuttur ancak bu deliller mahkumiyet kararı verilmesi için yeterli kesinlikte değildir. Uygulamada “delil yetersizliği” olarak anılan bu durumda, mevcut deliller sanığın suçu işlediği konusunda mahkemede vicdani kanaat oluşturacak nitelik ve yoğunlukta değildir.

Yargıtay, beraat kararının gerekçesinde “delil yetersizliğinden beraat” şeklinde bir ifade kullanılmasını doğru bulmamaktadır. Bu ifade, sanığın fiili işlediği ancak delil yetersizliği nedeniyle beraat ettiği şeklinde yanlış bir izlenim uyandırabilmektedir. Bunun yerine, “yüklenen suçun sanık tarafından işlendiğinin sabit olmaması” ifadesinin kullanılması gerektiği içtihat edilmiştir.

Ceza muhakemesinde mahkumiyet kararı verilebilmesi için, suçun işlendiğinin hiçbir şüpheye yer vermeyecek şekilde kesin olarak ispatlanması gerekir. Mevcut deliller şüpheye yer bırakıyorsa, bu şüphe sanık lehine yorumlanmalı ve beraat kararı verilmelidir. Bu yaklaşım, hukuk devletinin ve adil yargılanma hakkının temel gereklerinden biridir.

Suçsuzluk karinesi gereği, bir kişinin suçu işlediğinin ispatlanamaması halinde, o kişi suçu işlememiş sayılır. Bu nedenle, ispat yükü iddia makamındadır ve şüpheli durumlar sanık aleyhine yorumlanamaz. Ceza muhakemesinde “şüpheden sanık yararlanır” ilkesi, sadece maddi olaya ilişkin şüpheler bakımından değil, hukuki değerlendirmelerdeki şüpheler bakımından da geçerlidir.