Patent Nedir ve Türkiye’de Patent Türleri
Patent, bir buluş sahibine devlet tarafından verilen ve belirli şartların sağlanması durumunda düzenlenen önemli bir belgedir. En basit tanımıyla patent, bir buluş üzerinde tanınan mutlak hakkı gösteren bir belgedir. Bu belge, buluş sahibine belirli bir süre ve kapsam için tekelci bir hak tanır. Yani patent sahibi, buluşunu başkalarının izinsiz kullanmasını engelleyebilir.
Zamanla patent kavramı genişlemiş ve artık sadece kayıt sonucu alınan belgeyi değil, patent haklarının kendisini de ifade eder hale gelmiştir. Patent sistemi, endüstriyel alanda fikri mülkiyet korumasının temelini oluşturur.
Patentlerin Talep Türüne Göre Sınıflandırılması
Patent başvuruları, buluşun açıklandığı taleplerden oluşur. Patentler başlangıçta birkaç cümlelik basit ifadelerden oluşurken, buluşlar karmaşıklaştıkça patent yapıları da gelişmiştir.
Ürün Patentleri: Ürün patentleri, belirli bir sonucu veya çıktıyı korur. Bir ürün, işlevsel bütünlük sergileyen ve özellikleri, yapısı, kalitesi veya şekliyle benzerlerinden ayrılan somut bir nesnedir. Ürün taleplerinde korunan şey bir sonuçtur. Bu sonuç, bileşenleriyle, dış görünüşüyle ve fiziksel değerleriyle ifade edilebildiği gibi, onu üreten süreç aracılığıyla da tanımlanabilir.
Ürün patentlerinde önemli olan şey şudur: Ürün ister özellikleriyle ister onu üreten süreçle açıklansın, korunan her zaman ürünün kendisidir. Ürünün süreçle tanımlandığı durumlarda (süreçle elde edilen ürün), süreç patent koruması kapsamında olmayacaktır. Çünkü ürün patentinde istenen sonuç korunur, amaç değil. Bu yöntem özellikle ilaç ürünlerinin taleplerinde kullanılır.
Süreç Patentleri: Süreç patentlerinde, talebin konusu bir yöntemdir. Burada patent korumasından yararlanan, amaca ulaşmayı hedefleyen süreçtir. Korumanın konusu ürünün kendisi değil, üretiminde kullanılan yol ve yöntemdir. Süreç patentlerinde, yöntem ile ortaya çıkan ürün veya sonuç arasında nedensellik ilişkisi bulunmalıdır.
Süreç patentleri kendi içinde “üretim süreçleri” ve “üretime ilişkin olmayan süreçler” olarak ayrılabilir. Üretim süreçlerinde, buluşa konu yöntemin bir maddeye uygulanmasıyla yeni bir ürün elde edilir. Ancak üretime ilişkin olmayan süreçlerde (çalışma yöntemleri gibi) farklı bir ürün elde edilmez, sadece istenilen bir durum sağlanır.
Patentlerin Konusuna Göre Sınıflandırılması
İlaç Patentleri: İlaç patentleri, küresel ekonomi ve halk sağlığıyla bağlantısı nedeniyle patent hukukunda sürekli tartışılan bir konudur. 1994 Dünya Ticaret Örgütü Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması’na (TRIPS) kadar devletler, ilaç patentlerini ulusal mevzuatlarında düzenleyip düzenlememe konusunda seçim yapabiliyordu. Ancak TRIPS ile birlikte, üye ülkelerin patentlenebilirlik şartlarını taşıyan ilaçlar için patent koruması sağlaması uluslararası düzeyde zorunlu hale geldi.
İlaç patentlerinin küresel etkileri, az gelişmiş ülkeler için halk sağlığı sorunları olarak ortaya çıktığından, TRIPS’in sağladığı korumanın sınırlandırılması üzerine tartışmalar başlamıştır.
Biyoteknoloji Patentleri: Biyoteknoloji kavımı ilk kez 1919’da Karl Ereky tarafından “hammaddelerin biyolojik sistemler yardımıyla yeni ürünlere dönüştürülmesi” şeklinde tanımlanmıştır. Günümüzde bu tanım daha kapsamlı hale gelmiştir.
Biyoteknolojinin patentlenebilirliği, patent sisteminin sınırlarını genişletme etkisi yaratmıştır. Doğada bulunan organik unsurların patent konusu olamayacağı kuralı, Amerika Birleşik Devletleri Yüksek Mahkemesi’nde görülen Diamond v. Chakrabarty davası ile esnekleşmeye başlamıştır.
Ek Patentler: Ana buluşu mükemmelleştiren veya geliştiren ve ana patent konusuyla birlik içinde olan buluşlar için ek patent başvurusunda bulunma imkanı vardır. Ek patent başvurularında ne başvuru ücretleri ne de yıllık ücretlerin ödenmesi gerekmesi, başvuru sahibi lehine bir düzenlemedir.
Gizli Patentler: Patent sisteminin temelinde yatan “buluşa ilişkin teknik bilgilerin kamuya açıklanması” ilkesi, gizli patentler söz konusu olduğunda uygulanmaz. Sınai Mülkiyet Kanunu, gizli patentlerin sadece milli güvenlik açısından önem taşıyan konular için söz konusu olacağını düzenlemiştir. Gizli patent korumasına konu olan buluşun mucit tarafından kısmen veya tamamen kullanılması, ancak Milli Savunma Bakanlığı’nın izniyle mümkündür.