Terditli Dava Nedir: Özellikleri, Açılamayacağı Haller
Terditli Dava: HMK Madde 111 Kapsamında İnceleme
1. Giriş
1.1. Terdit ve Terditli Davanın Anlamı
Terditli dava ismini, Arapça kökenli “terdit” kelimesinden almaktadır. Terdit kelimesi “iki ihtimalle fikir anlatma” veya “bir şeyi sıraya koyma” anlamına gelmekte olup, hukuk literatüründe yerleşmiş bir terimdir. Her ne kadar uygulamada ve bazı içtihatlarda “kademeli dava” veya “basamaklı dava” terimleri de kullanılsa da, kanun koyucu HMK m.111’de yerleşik kullanım olan “terditli dava” terimini tercih etmiştir.
1.2. Terditli Davanın Tanımı ve Amacı
Terditli dava, davacının aynı davalıya karşı birden fazla talebini, aralarında aslilik-ferilik ilişkisi kurarak aynı dava dilekçesinde ileri sürebildiği dava türüdür. Bu dava türünde davacı, öncelikle asli talebinin incelenmesini ve bu talebin reddi halinde feri talebinin değerlendirilmesini ister. Terditli davanın temel amacı, birbiriyle bağlantılı taleplerin tek bir dava içerisinde, belirli bir sıra dahilinde incelenmesini sağlamaktır.
1.3. Yasal Düzenleme
Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nun 111. maddesi terditli davayı düzenlemektedir. Bu düzenleme ile terditli davanın yasal çerçevesi çizilmiş, uygulamadaki tereddütler giderilmiş ve terditli davanın açılabilmesi için gerekli koşullar belirlenmiştir. Kanun, talepler arasında hukuki veya ekonomik bir bağlantının bulunmasını şart koşmuş ve mahkemenin inceleme sırasını net bir şekilde ortaya koymuştur.
1.4. Terditli Davanın Avantajları
Terditli dava, birden fazla talebin tek bir dava içerisinde değerlendirilmesine imkan tanıyarak usul ekonomisine hizmet eder. Bu dava türü sayesinde davacı, birbiriyle bağlantılı taleplerini ayrı davalar açmak zorunda kalmadan ileri sürebilmekte, böylece hem zaman hem de masraf tasarrufu sağlanmaktadır. Ayrıca, birbiriyle bağlantılı konularda çelişkili kararların ortaya çıkması riski de önlenmektedir.
2. Terditli Davanın Unsurları ve Koşulları
2.1. Birden Fazla Talep Bulunması
2.1.1. Asli ve Feri Talep Kavramları
Terditli davanın temel unsuru, davacının birden fazla talebinin bulunması ve bu taleplerin asli-feri şeklinde derecelendirilmesidir. Asli talep, davacının öncelikli olarak hüküm altına alınmasını istediği ana taleptir. Feri talep ise asli talebin reddi halinde incelenmesi istenen ikincil nitelikteki taleptir. Davacı, dava dilekçesinde hangi talebinin asli, hangisinin feri olduğunu açıkça belirtmelidir.
2.1.2. Taleplerde Öncelik-Sonralık İlişkisi
Terditli davada talepler arasındaki öncelik-sonralık ilişkisi büyük önem taşır. Bu ilişki, taleplerin incelenme sırasını belirler. Mahkeme öncelikle asli talebi incelemek zorundadır ve bu talebin esastan reddine karar vermedikçe feri talebi inceleyemez. Birden fazla feri talep bulunması halinde, bu talepler arasında da bir öncelik-sonralık sırası belirlenmelidir. Her bir feri talep, kendisinden önce gelen talebin reddi halinde incelenecektir.
2.2. Hukuki veya Ekonomik Bağlantı Şartı
2.2.1. Bağlantının Niteliği
Terditli davada ileri sürülen talepler arasında mutlaka hukuki veya ekonomik bir bağlantı bulunmalıdır. Hukuki bağlantı, taleplerin aynı hukuki ilişkiden kaynaklanması veya taleplerin birbirine hukuken bağımlı olması şeklinde ortaya çıkabilir. Ekonomik bağlantı ise taleplerin aynı ekonomik menfaate yönelik olması veya birbirinin alternatifi ekonomik sonuçlar doğurması halinde söz konusu olur.
2.2.2. Bağlantının Önemi ve Amacı
Talepler arasındaki bağlantı şartı, terditli davanın amacına hizmet eder. Bu şart sayesinde, birbiriyle ilgisiz taleplerin terditli dava yoluyla ileri sürülmesi engellenir ve yargılamanın sağlıklı bir şekilde yürütülmesi sağlanır. Bağlantı şartı aynı zamanda usul ekonomisi ilkesinin gerçekleşmesine de katkıda bulunur.
2.3. Aynı Davalıya Karşı Açılma
2.3.1. Tek Davalı Prensibi
Terditli davanın temel koşullarından biri, tüm taleplerin aynı davalıya yöneltilmesidir. Bu prensip, yargılamanın basit ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlar. Asli ve feri taleplerin farklı davalılara yöneltilmesi halinde terditli dava söz konusu olmaz.
2.3.2. Prensipten Ayrılma Halleri
Tek davalı prensibinin istisnası, taleplerin niteliği gereği zorunlu dava arkadaşlığının söz konusu olduğu durumlardır. Bu hallerde, talepler birden fazla davalıya yöneltilse bile, davalılar arasında zorunlu dava arkadaşlığı bulunması sebebiyle terditli dava açılabilir. Ancak bu durumda da tüm talepler, dava arkadaşlarının tamamına karşı yöneltilmelidir.
3. Terditli Davada Yargılama Süreci
3.1. Asli Talebin İncelenmesi
3.1.1. Öncelikli İnceleme Zorunluluğu
Terditli davada mahkeme, öncelikle asli talebi incelemek zorundadır. Bu zorunluluk, kanunun açık hükmünden kaynaklanır ve yargılama düzenine ilişkin emredici bir kuraldır. Mahkeme, asli talep hakkında karar vermeden feri talebe geçemez ve feri talebi hakkında herhangi bir inceleme yapamaz.
3.1.2. İnceleme Kapsamı
Asli talebin incelenmesi, hem usul hem de esas yönünden yapılır. Mahkeme öncelikle asli talebin dava şartları ve ilk itirazlar yönünden incelemesini yapar. Bu incelemenin ardından, asli talep usul yönünden bir sorun içermiyorsa esastan incelemeye geçilir. Esastan inceleme aşamasında talep, tüm deliller değerlendirilerek karara bağlanır.
3.2. Feri Talebin İncelenmesi
3.2.1. İnceleme Şartları
Feri talebin incelenebilmesi için asli talebin esastan reddedilmiş olması gerekir. Asli talebin usulden reddi halinde, mahkeme feri talebi inceleyip incelemeyeceği konusunda davacıya soru yöneltmeli ve davacının cevabına göre hareket etmelidir. Asli talebin kabulü halinde ise feri talep hiçbir şekilde incelenemez.
3.2.2. İnceleme Zamanı
Feri talebin incelenmesine, asli talebin esastan reddine ilişkin kararın verilmesinden sonra başlanır. Ancak mahkeme, yargılamanın uzamaması için asli talep ve feri talebe ilişkin delilleri birlikte toplar. Bu sayede, asli talebin reddi halinde feri talep için yeni bir delil toplama aşamasına gerek kalmaz.
3.2.3. İnceleme Usulü
Feri talebin incelenmesinde de genel yargılama usulü kuralları uygulanır. Mahkeme, feri talebi hem usul hem de esas yönünden inceler. Birden fazla feri talep bulunması halinde, bu talepler davacının belirlediği sıraya göre incelenir. Her bir feri talep, kendisinden önce gelen talebin reddi halinde incelemeye alınır.
4. Terditli Davada Karar
4.1. Asli Talebin Kabulü Halinde
4.1.1. Feri Talep Hakkında Karar Verilmemesi
Mahkeme asli talebi kabul ettiği takdirde, feri talep hakkında herhangi bir inceleme yapamaz ve karar veremez. Bu durumda feri talep hakkında “karar verilmesine yer olmadığına” şeklinde bir karar verilmesine de gerek yoktur. Çünkü feri talebin incelenmesi, kanun gereği asli talebin reddi şartına bağlanmıştır.
4.1.2. Hükmün Sonuçları
Asli talebin kabulü ile dava sona erer ve hüküm kesinleştiğinde davacı, asli talebine kavuşmuş olur. Bu durumda feri talep hiçbir şekilde canlanamaz ve davacı, feri talebini ayrı bir dava konusu yapamaz. Asli talebin kabulü kararına karşı kanun yoluna başvurulması halinde de mahkeme feri talebi inceleyemez.
4.2. Asli Talebin Reddi Halinde
4.2.1. Feri Talebin İncelenmesi Süreci
Asli talebin esastan reddi halinde mahkeme, feri talebi incelemeye başlar. Bu inceleme yeni bir yargılama aşaması olmayıp, davanın devamı niteliğindedir. Mahkeme, daha önce toplanan delilleri feri talep açısından değerlendirir. Gerekirse ek delil toplanabilir veya tahkikat işlemleri yapılabilir.
4.2.2. Feri Talep Hakkında Karar
Mahkeme feri talebi inceledikten sonra bu talep hakkında olumlu veya olumsuz bir karar vermek zorundadır. Feri talebin de reddi halinde, varsa sıradaki diğer feri taleplerin incelenmesine geçilir. Feri talebin kabulü halinde ise dava sona erer. Feri talep hakkındaki karar da asli talep hakkındaki karar gibi kanun yoluna tabidir.
5. Yargılama Giderleri ve Vekalet Ücreti
5.1. Yargılama Giderlerinin Dağılımı
5.1.1. Asli Talebin Kabulü Halinde
Asli talep kabul edildiğinde tüm yargılama giderleri davalıya yükletilir. Bu durumda mahkeme feri talebi incelemediğinden, feri talep için yapılan masraflar da asli talebin kabulü nedeniyle davalı üzerinde bırakılır. Çünkü terditli davanın açılmasına davalının hukuka aykırı davranışı neden olmuştur.
5.1.2. Asli Talebin Reddi ve Feri Talebin Kabulü Halinde
Asli talep reddedilip feri talep kabul edildiğinde, yargılama giderleri hem davacı hem de davalı arasında paylaştırılır. Reddedilen asli talebe ilişkin giderler davacı üzerinde bırakılırken, kabul edilen feri talebe ilişkin giderler davalıya yükletilir. Ancak bu paylaştırma yapılırken talepler arasındaki ekonomik değer farkı da göz önünde bulundurulur.
5.1.3. Her İki Talebin Reddi Halinde
Hem asli hem de feri talebin reddedilmesi durumunda tüm yargılama giderleri davacıya yükletilir. Çünkü bu durumda davacı davayı tamamen kaybetmiş sayılır. Her iki talep için yapılan tüm masraflardan davacı sorumlu olur.
5.2. Vekalet Ücreti
5.2.1. Tek Vekalet Ücreti Prensibi
Terditli davada, terditli olarak ileri sürülen taleplerden yalnızca biri hakkında hüküm kurulacağından, tek bir vekalet ücretine hükmedilir. Birden fazla talep bulunmasına rağmen tek bir dava söz konusu olduğundan, her bir talep için ayrı vekalet ücreti belirlenmesi mümkün değildir.
5.2.2. Hesaplama Esasları
Vekalet ücreti, kabul edilen talep üzerinden hesaplanır. Asli talebin kabulü halinde asli talep üzerinden, asli talebin reddi ve feri talebin kabulü halinde ise feri talep üzerinden vekalet ücreti hesaplanır. Her iki talebin reddi halinde ise, daha yüksek olan talep miktarı üzerinden red vekalet ücreti hesaplanır.
6. Terditli Davanın Açılabileceği ve Açılamayacağı Haller
6.1. Terditli Davanın Açılabileceği Hallere Örnekler
6.1.1. Sözleşmelerden Doğan Talepler
Sözleşmesel ilişkilerden doğan terditli taleplerde, öncelikli olarak sözleşmenin aynen ifası, bunun mümkün olmaması halinde tazminat veya bedel talep edilebilir. Bu kapsamda; taşınmaz satış vaadi sözleşmeleri, arsa payı karşılığı inşaat sözleşmeleri, eser sözleşmeleri, kira sözleşmeleri ve benzeri tüm sözleşme ilişkilerinde terditli dava açılabilir.
6.1.2. Ayni Haklardan Doğan Talepler
Mülkiyet hakkına dayalı istihkak davaları, tapu iptal ve tescil talepleri, müdahalenin men’i ve kal talepleri gibi ayni hak taleplerinde, asıl talebin imkansız olması durumunda tazminat veya bedel talepleriyle terditli dava açılabilir.
6.1.3. İş ve Sosyal Güvenlik Hukukundan Doğan Talepler
İşe iade davaları, işçilik alacakları, kıdem ve ihbar tazminatı talepleri, iş kazası ve meslek hastalığından doğan tazminat talepleri gibi iş hukukuna ilişkin uyuşmazlıklarda terditli dava açılabilir.
6.1.4. Aile Hukukundan Doğan Talepler
Evlilik birliğinin korunmasına yönelik tedbirler, nafaka talepleri, mal rejiminin tasfiyesine ilişkin talepler gibi aile hukuku kaynaklı uyuşmazlıklarda terditli dava açılabilir.
6.1.5. Ticaret Hukukundan Doğan Talepler
Şirketler hukuku uyuşmazlıkları, haksız rekabet davaları, kıymetli evrak hukukundan doğan talepler gibi ticari nitelikteki uyuşmazlıklarda terditli dava açılabilir.
6.2. Terditli Davanın Açılamayacağı Haller
6.2.1. Bağlantısız Talepler
Aralarında hukuki veya ekonomik bağlantı bulunmayan talepler terditli dava konusu yapılamaz. Örneğin, bir taşınmazın aynına ilişkin taleple, tamamen farklı bir hukuki ilişkiden doğan alacak talebinin terditli olarak ileri sürülmesi mümkün değildir.
6.2.2. Farklı Yargı Kollarına Ait Talepler
İdari yargının görev alanına giren bir taleple, adli yargının görev alanına giren bir talep terditli dava konusu yapılamaz. Talepler aynı yargı kolunda ve aynı görevli mahkemede görülmeye elverişli olmalıdır.
6.2.3. Farklı Davalılara Yönelik Talepler
Zorunlu dava arkadaşlığı halleri dışında, farklı davalılara karşı yöneltilen talepler terditli dava konusu yapılamaz. Tüm taleplerin aynı davalıya yöneltilmesi gerekir.
6.2.4. Çelişkili Talepler
Birbiriyle çelişen, birlikte var olamayacak talepler terditli dava konusu yapılamaz. Örneğin, bir sözleşmenin hem geçerli sayılarak ifasının hem de geçersiz sayılarak bedel iadesinin istenmesi mümkün değildir.
Sık Sorulan Sorular
1. Terditli Davada Islah Mümkün müdür?
Terditli davada ıslah mümkündür. Ancak ıslah ile terditli davanın asli ve feri talepleri arasındaki sıra değiştirilemez. Islah sadece taleplerin miktarlarının artırılması için kullanılabilir.
2. Terditli Davada Feragat Mümkün müdür?
Davacı asli talebinden feragat edebilir. Bu durumda mahkeme doğrudan feri talebi incelemeye geçer. Feri talepten feragat halinde ise, eğer asli talep reddedilmişse dava sona erer.
3. Terditli Davada Karşı Dava Açılabilir mi?
Terditli davada karşı dava açılması mümkündür. Karşı dava da terditli olarak açılabilir. Ancak karşı davanın şartlarının bulunması gerekir.
4. Derdest Olan Bir Dava Terditli Davaya Dönüştürülebilir mi?
Derdest bir dava, ıslah yoluyla terditli davaya dönüştürülemez. Ancak dava değiştirilmesi yasağının istisnaları kapsamında karşı tarafın açık rızası ile bu mümkün olabilir.
5. Terditli Davada Davayı Genişletme Yasağı Nasıl Uygulanır?
Terditli davada mevcut taleplerin dışında yeni bir talebin eklenmesi davayı genişletme yasağına tabidir. Ancak mevcut talepler arasındaki terdit ilişkisinin değiştirilmesi talep edilemez.
6. Terditli Davada Taleplerin Birbirinden Bağımsız Olması Mümkün müdür?
Hayır, terditli davada talepler arasında mutlaka hukuki veya ekonomik bağlantı bulunmalıdır. Bağımsız taleplerin terditli dava şeklinde ileri sürülmesi mümkün değildir.
7. Terditli Davada Delillerin Toplanması Nasıl Yapılır?
Mahkeme hem asli hem de feri talebe ilişkin delilleri birlikte toplar. Asli talebin reddedilme ihtimaline karşı, feri talebe ilişkin delillerin de baştan toplanması usul ekonomisi açısından gereklidir.
8. Terditli Davada Asli Talebin Usulden Reddi Ne Anlama Gelir?
Asli talebin usulden reddi halinde mahkeme, davacıya feri talebin incelenmesini isteyip istemediğini sormalıdır. Davacının talebi üzerine feri talep incelenebilir.
9. Terditli Davada Zamanaşımı Nasıl Değerlendirilir?
Her talep için zamanaşımı ayrı ayrı değerlendirilir. Davanın açılması ile hem asli hem de feri talep bakımından zamanaşımı kesilir.
10. Terditli Davada Bilirkişi İncelemesi Nasıl Yapılır?
Bilirkişi incelemesi hem asli hem de feri talep için aynı anda yapılabilir. Mahkeme, her iki talebi de kapsayan tek bir bilirkişi raporu alabilir.
11. Terditli Davada İhtiyati Tedbir İstenebilir mi?
Hem asli hem de feri talep için ihtiyati tedbir istenebilir. Ancak feri talebe ilişkin tedbir, ancak asli talebin reddi halinde uygulanmak üzere talep edilebilir.
12. Terditli Davada Bekletici Mesele Kararı Verilebilir mi?
Evet, terditli davada bekletici mesele kararı verilebilir. Bekletici mesele hem asli hem de feri talep bakımından söz konusu olabilir.
13. Terditli Davada Kanun Yoluna Başvuru Nasıl Yapılır?
Kanun yoluna başvuru, verilen karar hangi talep hakkında ise o talep bakımından yapılır. Asli talep kabul edilmişse feri talep hakkında kanun yoluna başvurulamaz.
14. Terditli Davada Davadan Feragat Hangi Sonuçları Doğurur?
Davadan feragat tüm talepler bakımından sonuç doğurur. Davacı sadece asli talepten feragat ederse, feri talep incelenmeye devam edilir.
15. Terditli Davada Görevsizlik Kararı Verilmesi Halinde Ne Olur?
Görevsizlik kararı verilmesi halinde dava bir bütün olarak görevli mahkemeye gönderilir. Görevli mahkeme terditli davanın tüm taleplerini incelemeye yetkilidir.
Bu konuda daha fazla yardım veya danışmanlık için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Terditli Dava Nedir, Özellikleri, Açılamayacağı Haller
