Yetkili Mahkeme Nedir?

Yetkili Mahkeme Türleri

Genel Yetkili Mahkeme

A. Davalının Yerleşim Yeri Mahkemesi

Hukuk sistemimizde temel kural, davanın davalının yerleşim yerinde açılmasıdır. Bu kural “actor sequitur forum rei” (davacı, davalının mahkemesini izler) ilkesinin bir yansımasıdır. Yerleşim yeri, Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre belirlenir ve bir kimsenin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yeri ifade eder. Kişinin yerleşim yerinin değişmesi durumunda, davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri esas alınır.

B. Tüzel Kişilerde Yetkili Mahkeme

Tüzel kişilere karşı açılacak davalarda yetkili mahkeme, tüzel kişinin merkez adresinin bulunduğu yer mahkemesidir. Tüzel kişinin merkezi, kuruluş belgesinde başka bir hüküm bulunmadıkça işlerinin yönetildiği yerdir. Şube işlemlerinden doğan davalarda ise, şubenin bulunduğu yer mahkemesi de yetkili olabilir.

C. Birden Fazla Davalı Durumu

Birden fazla davalının olduğu durumlarda davacı, davalılardan birinin yerleşim yeri mahkemesinde dava açabilir. Ancak bu kuralın iki önemli istisnası vardır: Davanın sırf davalılardan birini kendi mahkemesinden başka bir mahkemeye getirmek amacıyla açıldığının anlaşılması halinde veya kanunda davalıların tamamı hakkında ortak yetkiyi taşıyan bir mahkeme belirtilmişse, bu genel kural uygulanmaz.

Özel Yetkili Mahkemeler

A. Kesin Yetki Kavramı

Kesin yetki, bazı dava türleri için kanun tarafından belirlenen ve değiştirilmesi mümkün olmayan yetki kurallarını ifade eder. Örneğin, taşınmazın aynına ilişkin davalarda taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinin yetkisi kesindir. Kesin yetkinin söz konusu olduğu durumlarda dava, kanunda belirtilen yer mahkemesinden başka bir yerde açılamaz ve mahkeme yetkili olup olmadığını kendiliğinden dikkate alır.

B. Kamu Düzenine İlişkin Yetki

Kamu düzenine ilişkin yetki kuralları, toplumun genel menfaati gözetilerek konulmuş ve tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edemeyeceği kurallardır. Bu tür yetki kuralları söz konusu olduğunda, taraflar yetki sözleşmesi yapamaz ve mahkeme yetkisiz olduğunu kendiliğinden gözetir. Örneğin, iflas davalarında borçlunun muamele merkezinin bulunduğu yer mahkemesinin yetkisi kamu düzenine ilişkindir.

C. Seçimlik Yetki

Seçimlik yetki, davacıya birden fazla yetkili mahkeme arasından tercih yapma imkanı tanıyan yetki kuralıdır. Örneğin, haksız fiilden doğan davalarda davacı, haksız fiilin işlendiği yer mahkemesi ile zararın meydana geldiği yer mahkemesinden birini seçebilir. Seçimlik yetkinin amacı, bazı dava türlerinde davacıya kolaylık sağlamak ve adalete erişimi kolaylaştırmaktır.

Dava Türlerine Göre Yetkili Mahkemeler

A. Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme

1. İfa Yeri Mahkemesi

Sözleşmeden kaynaklanan uyuşmazlıklarda, sözleşmenin ifa edileceği yer mahkemesi yetkilidir. İfa yeri, sözleşmede açıkça kararlaştırılmış olabileceği gibi, sözleşmenin niteliğinden de anlaşılabilir. Örneğin, bir eşyanın teslimi söz konusu ise teslim edilecek yer, bir hizmet ifası söz konusu ise hizmetin görüleceği yer, sözleşmenin ifa yeri olarak kabul edilir. Bu yetki kuralı, genel yetkiye ilişkin davalının yerleşim yeri mahkemesi kuralına bir alternatif oluşturur.

2. Sözleşmenin Yapıldığı Yer Mahkemesi

Sözleşmenin yapıldığı yer mahkemesinin yetkisi, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu ile kaldırılmıştır. Eski düzenlemede yer alan bu yetki kuralı, davalı veya vekilinin dava tarihinde orada bulunması şartıyla kabul edilmekteydi. Ancak uygulamada bu durumu tespit etmenin zorluğu ve sözleşmenin yapıldığı yer mahkemesinde dava açılması yönünde yerleşik bir uygulama bulunmaması nedeniyle, yeni kanunda bu yetki kuralına yer verilmemiştir. Artık sözleşmeden doğan davalarda ya genel yetkili mahkeme olan davalının yerleşim yeri mahkemesinde ya da özel yetkili mahkeme olan ifa yeri mahkemesinde dava açılabilir.

B. Miras Davalarında Yetkili Mahkeme

1. Murisin Son Yerleşim Yeri Mahkemesi

Miras davalarında temel yetki kuralı, murisin son yerleşim yeri mahkemesinin yetkili olmasıdır. Bu yetkinin kapsamına terekenin paylaşılmasına ilişkin davalar, yapılan paylaşma sözleşmesinin geçersizliğine ilişkin davalar, ölüme bağlı tasarrufların iptali ve tenkisine ilişkin davalar ile mirasçılar arasında terekenin yönetiminden kaynaklanan davalar girmektedir. Bu mahkemenin yetkisi kesin olup, davanın başka bir yerde açılması mümkün değildir. Ayrıca terekenin kesin paylaşımına kadar mirasçılara karşı açılacak tüm davalar da bu mahkemede görülür.

2. Tereke Mallarının Bulunduğu Yer Mahkemesi

Terekede bulunan bir mal hakkında açılacak istihkak davası, terekenin yazımı ve tespiti zamanında malın bulunduğu yerde de açılabilir. Bu kural, özellikle ispat kolaylığı sağlamak ve mahkemenin delillere daha kolay ulaşabilmesi amacıyla getirilmiştir. Bu yetki kuralı seçimlik nitelikte olup, davacı dilerse murisin son yerleşim yeri mahkemesinde de dava açabilir.

C. Taşınmazlarla İlgili Davalarda Yetkili Mahkeme

1. Taşınmazın Bulunduğu Yer Mahkemesi

Taşınmazın aynına ilişkin davalarda kesin yetkili mahkeme, taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir. Bu yetki kuralı, taşınmaz üzerindeki ayni hakka ilişkin veya ayni hak sahipliğinde değişikliğe yol açabilecek davalar ile taşınmazın zilyetliğine yahut alıkoyma hakkına ilişkin davalarda uygulanır. Mahkeme, yetkili olup olmadığını kendiliğinden inceler ve taraflar yetki sözleşmesi yaparak bu kuralı değiştiremezler.

2. Birden Fazla Taşınmaz Durumu

Dava konusu birden fazla taşınmazın farklı yerlerde bulunması halinde, bunlardan birinin bulunduğu yerde diğerleri hakkında da dava açılabilir. Bu kural, usul ekonomisi ilkesi gereğince, aynı davada çözümlenmesi gereken uyuşmazlıkların tek bir mahkemede görülmesini sağlamak amacıyla kabul edilmiştir. Ancak bu imkanın kullanılabilmesi için, taşınmazlar arasında hukuki veya fiili bir bağlantının bulunması gerekir.

D. Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme

1. Fiilin İşlendiği Yer Mahkemesi

Haksız fiilden kaynaklanan davalarda davacı, haksız fiilin işlendiği yer mahkemesinde dava açabilir. Bu yetki kuralı, özellikle delillerin toplanması ve tanıkların dinlenmesi açısından kolaylık sağlar. Örneğin bir trafik kazasından doğan tazminat davasında, kazanın meydana geldiği yerdeki mahkeme olayın aydınlatılması için daha elverişli konumdadır.

2. Zararın Meydana Geldiği Yer Mahkemesi

Davacı ayrıca zararın ortaya çıktığı yer mahkemesinde de dava açabilir. Bazı durumlarda haksız fiil ile zararın ortaya çıktığı yer farklı olabilir. Örneğin, bir ürün başka bir şehirde üretilmiş ancak kullanıldığı yerde zarara neden olmuş olabilir. Bu durumda davacı, kendisi için daha uygun olan mahkemeyi seçme imkanına sahiptir. Hatta zarar henüz doğmamış ancak doğma ihtimali varsa, bu zarar tehlikesinin bulunduğu yer mahkemesi de yetkili olacaktır.

E. Aile Hukukundan Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme

1. Boşanma Davalarında Yetkili Mahkeme

Boşanma davalarında yetkili mahkeme, eşlerden birinin yerleşim yeri veya davadan önce son defa altı aydan beri birlikte oturdukları yer mahkemesidir. Bu kural, eşlere kolaylık sağlamak amacıyla getirilmiştir. Yerleşim yeri kavramı, kişinin sürekli kalma niyetiyle oturduğu yeri ifade eder ve eşlerin fiilen oturdukları yerden farklı olabilir. Ancak birlikte yaşanılan son yer de yetkili mahkemenin belirlenmesinde dikkate alınır.

2. Velayet Davalarında Yetkili Mahkeme

Velayet davalarında çocuğun menfaatlerinin korunması esas alınır. Bu nedenle velayet davalarında yetkili mahkeme, çocuğun yerleşim yerinin bulunduğu yer mahkemesidir. Çocuğun yerleşim yeri kural olarak ana ve babasının, ana ve babanın ortak yerleşim yeri yoksa çocuğun kendisine bırakıldığı ana veya babanın yerleşim yeri olarak kabul edilir. Velayet düzenlemesinin değiştirilmesi davalarında da aynı yetki kuralı geçerlidir.

Yetki İtirazı ve Sonuçları

A. Yetki İtirazının İleri Sürülmesi

Yetki itirazı, kesin yetki halleri dışında bir ilk itiraz olarak cevap dilekçesinde ileri sürülmelidir. Bu itirazın süresinde yapılmaması halinde, davalı yetkisiz mahkemenin yetkisini kabul etmiş sayılır ve artık yetki itirazında bulunamaz. Ancak kesin yetki söz konusu olduğunda, mahkeme yetkili olup olmadığını kendiliğinden dikkate alır ve taraflar da bunu her aşamada ileri sürebilir.

B. İtirazın İncelenmesi

Mahkeme, yetki itirazını dosya üzerinden inceler. Yetki itirazında bulunan taraf, yetkili mahkemeyi göstermek zorundadır. Birden fazla yetkili mahkeme varsa, bunlardan hangisini tercih ettiğini belirtmelidir. İtirazın incelenmesi sırasında mahkeme, yetkinin kesin olup olmadığını, itirazın süresinde yapılıp yapılmadığını ve yetkili olduğu ileri sürülen mahkemenin gerçekten yetkili olup olmadığını araştırır.

C. Yetkisizlik Kararı ve Sonuçları

Mahkeme yetki itirazını kabul ederse, yetkisizlik kararı verir ve yetkili mahkemeyi de gösterir. Bu kararın kesinleşmesinden sonra, taraflardan biri kararın kesinleştiği tarihten itibaren 2 hafta içinde kararı veren mahkemeye başvurarak, dosyanın yetkili mahkemeye gönderilmesini talep etmelidir. Bu süre içinde talepte bulunulmazsa, dava açılmamış sayılır ve davanın açılmasına bağlı sonuçlar kendiliğinden ortadan kalkar.

Yetki Sözleşmesi

A. Yetki Sözleşmesinin Şartları

Yetki sözleşmesi yapılabilmesi için öncelikle tarafların tacir veya kamu tüzel kişisi olması gerekir. Bu sözleşmenin geçerli olabilmesi için yazılı şekilde yapılması, uyuşmazlığın kaynaklandığı hukuki ilişkinin belirli veya belirlenebilir olması ve yetkili kılınan mahkeme veya mahkemelerin açıkça gösterilmesi şarttır. Yetki sözleşmesi yapılırken tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri konularda yetkili kılınacak mahkemeyi belirlemeleri gerekir.

B. Yetki Sözleşmesi Yapılabilecek Durumlar

Yetki sözleşmesi, yalnızca tarafların üzerinde serbestçe tasarruf edebilecekleri konular için yapılabilir. Örneğin ticari ilişkilerden doğan uyuşmazlıklarda, taraflar belirli bir mahkemeyi yetkili kılabilirler. Ancak kesin yetki halleri ile kamu düzenine ilişkin yetki kurallarının söz konusu olduğu durumlarda yetki sözleşmesi yapılamaz. Taraflar kendiliğinden dikkate alınacak yetki kurallarını yetki sözleşmesiyle değiştiremezler.

C. Yetki Sözleşmesinin Sınırları

Yetki sözleşmesinin en önemli sınırı, kesin yetki kurallarıdır. Örneğin, taşınmazın aynına ilişkin davalarda taşınmazın bulunduğu yer mahkemesinin yetkisi kesin olduğundan, bu konuda yetki sözleşmesi yapılamaz. Ayrıca tacir veya kamu tüzel kişisi olmayan kişilerle yapılan yetki sözleşmeleri geçersizdir. Taraflar aksini kararlaştırmadıkça, yetki sözleşmesiyle belirlenen mahkemenin yetkisi kesin yetki niteliğindedir ve dava sadece kararlaştırılan mahkemede açılabilir.