Deniz Hukukunda Çatma ile Kurtarma ve Yardım

 

Deniz hukukunda çatma, gemilerin çarpışmasını ifade etmektedir. Eski dönemlerde çatmayı önleyici teknik imkanların yetersizliği sebebiyle denizde çatma olayı sıklıkla yaşanmaktaydı. Günümüzde ise gelişen teknoloji ile denizdeki çatmalar en aza indirgenmiştir. Ancak yine de gemilerin çarpışması hemen hemen her gün yaşanmakta olup çatma olgusu deniz hukukunda önem arz etmektedir. Günümüzde gemilerin hacimlerinin büyümesi, ahşap yerine demir ve çelikten üretilmeleri ve süratlerinin artması gibi sebeplerinden ötürü çatma eskiye nazaran daha büyük zararlar doğurmaktadır. Bunun yanı sıra deniz tehlikesine maruz kalan gemilerin başkaca gemi veya 3.kişiler tarafından emniyet altına alınması da gerekebilir. Bu durumda kurtarma ve yardım faaliyeti başlar. Bu faaliyet ücretlidir ve çatma olaylarında kurtarma ve yardıma ayrıca ihtiyaç duyulur.

 

Çatma Nedir ?

Türk Ticaret Kanunumuzda çatmaya ilişkin bir tanım bulunmamaktadır. Ancak çatmaya ilişkin olarak doktrinde çeşitli tanımlamalar bulunmaktadır. Genel tanıma göre çatma, iki veya daha fazla geminin birbirine çatmasıdır. Bir çarpışmanın çatma sayılması için birbirine çarpan şeylerin “gemi” vasfına haiz olması gerekmektedir. Aksi takdirde çatmanın unsurları oluşmayacaktır. Örneğin, bir geminin yalıya, rıhtıma vs çarpması çatmayı gündeme getirmez. Çarpışan iki şeyin de gemi olması gerekmektedir. Çatma hükümlerinin tatbik edilmesi için ise çarpışan gemiler arasında römorkaj yani çekme sözleşmesi gibi sözleşmelerin bulunmaması gerekmektedir. aksi takdirde çatma değil akdi sorumluluk hükümleri uygulanacaktır.

Çatmanın Nevileri Nelerdir ?

Çatma; kusursuz ve kusurlu çatma olarak ikiye ayrılmaktadır. Çünkü çatma haksız fiilin özel bir görünümünü teşkil eder.

 

Kusursuz Çatma

Kusursuz çatma kural olarak beklenmedik hal veya mücbir sebep yüzünden meydana gelen çatma olaylarını ifade eder. Hangi sebeple meydana geldiği anlaşılamayan çatma olayları da kusursuz çatma olarak değerlendirilir. Bu bağlamda kusursuz çatma 3 farklı şekilde gündeme gelebilir. Bunlar;

– Umulmayan hal sebebiyle

– Mücbir kuvvet sebebiyle

– Neden ileri geldiği anlaşılamayan

Kuvvetli sis, şiddetli fırtına gibi durumlar mücbir kuvvet içinde değerlendirilir. Ancak alınması gereken tüm önlemlerin alınmış olması ve buna rağmen çatmanın gerçekleşmesi gereklidir. Dümendeki kişinin fenalaşması sebebiyle meydana gelen çatma ise umulmadık hal kapsamında değerlendirilecektir.

Kusursuz çatma halinde donatanın sorumluluğu yoktur. Bu sebeple kusursuz çatma halinde herkes kendi zararına kendisi katlanır.

 

Kusurlu Çatma

Kusurlu çatmada gemilerden birinin gemi adamlarının kusurundan dolayı çatmanın gerçekleşmesi söz konusudur. Gemi adamı yapması gereken bir şeyi yapmamış ya da yapmaması gereken bir harekette bulunmuş olabilir. Örneğin, yanlış manevra, aşırı sürat, deniz kurallarına aykırı hareketler kusurlu çatmaya sebebiyet verebilir. Ortaya çıkan zarar ile çatma arasında nedensellik bağı var ise kusurlu çatmadan söz edilecektir. Bu nedenle donatanın sorumluluğunun doğması için geminin kusurlu hareket ettiği ve bu kusur neticesinde çatma olayının gündeme geldiği ispat edilmelidir. Uygulamada sıklıkla kusurlu çatma olayları yaşanmakta ve bundan ötürü yüksek miktarlarda zarar oluşmaktadır. Kusurlu hareketi yapan geminin donatanı bu zararı tazmin etmekle mükelleftir. Ihtiyari kılavuzun hatası da donatanı tazmin sorumluluğunu doğurur ancak mecburi kılavuzun kusurundan dolayı donatan sorumlu tutulamaz.

 

Müşterek Kusurlu Çatma

Müşterek kusurlu çatma aslen kusurlu çatmanın alt türlerindendir. Müşterek kusurlu çatma kural olarak çatmaya karışan tüm gemilerin kusurlu olmasıdır. Bu durumda çarpışan gemilerin donatanları, gemilere ve mallara gelen zarardan dolayı kusurlarının ağırlığı oranında sorumludurlar. Böylece müteselsil sorumluluk söz konusu olur. Zararın tamamını ödeyen donatan, diğer gemi donatanların olaydaki kusurlarının ağırlığı oranında onlara rücu edebilir. Donatanlar müşterek kusurlu çatmada sınırlı ayni sorumludurlar ancak şahsi kusurları varsa bu durumda sınırsız sorumlulukları doğacaktır. Bu durumda ise batan geminin çıkarılması, tamir edilecek limana çekilmesi gibi diğer masrafları da karşılamak durumunda kalacaktır.

 

Kurtarma ve Yardım Nedir ?

Kurtarma ve yardım, bir geminin deniz tehlikesinden kurtarılması için yapılan hizmettir. Kurtarma ve yardım faaliyeti ile gerek gemi gerekse gemideki şeyler emniyet altına alınır. Kurtarma ve yardım faaliyeti ücret talebine hak kazandırır. Bu durumda kurtarma ve yardım hizmetinde bulunanlar bu gemiden ücret talep edebilir.

 

Kurtarma ve Yardımın Unsurları

– Kurtarma ve yardım, gemi veya gemideki şeyler için yapılmalı.

– Kurtarma ve yardımın konusu olan gemi veya gemideki eşya deniz tehlikesiyle karşı karşıya kalmış olmalıdır. Muhtemel bir tehlike yeterlidir.

– Kurtarma ve yardım faaliyetinin başka bir gemi veya 3.kişiler tarafından gerçekleştirilmesi gereklidir.

– Kurtarma ve yardım faaliyeti sonucunda bu şeyler kurtarılmış olmalıdır. Kurtarılamamışsa ücrete hak kazanılmaz.

– Kurtarma ve yardıma kaptan direnmemiş olmalıdır.

Kurtarma ve Yardım Ücretinin İndirilmesi ya da Kaldırılması

Bazı hallerde kurtarma ve yardım faaliyeti sonucundaki ücret indirilebilir ya da kaldırılabilir.

Bu haller;

– Kurtarma faaliyetinde bulunanların bunu kendi kusurlarıyla zorunlu kılmış olmaları.

Örneğin, kıyı emniyetinin kontrolündeki fenerler yeterince aydınlatmadığı için gemi karaya oturmuşsa bu durumda kıyı emniyeti buna kendi kusuruyla sebep olduğu için bu geminin kurtarılması dolayısıyla ücret talep edemez.

– Kurtarma faaliyetinde bulunanların hırsızlık yapması, mal gizlemesi gibi hallerde mahkeme ücreti kaldırı ya da indirir.

 

Kurtarma ve Yardım Ücreti

Kurtarma ve yardım ücretinin tespiti uygulamada birtakım sorunlar yaratabilir. Kurtarma ve yardım ücretinin tespiti bu bakımdan önem arz etmektedir. Kurtarma ve yardım ücretinin talebi hakkında bir sözleşme yapılmışsa ücret bu sözleşmeye göre ödenir. Ancak bazı hallerde bu sözleşmenin değiştirilmesi ya da iptal edilmesi de mümkündür. Kurtarma ve yardım ücreti sözleşme ile belirlenmemişse bu durumda mahkeme veya hakem tarafından tespit edilmesi gerekir. Bu ücret adalete ve hakkaniyete göre tespit edilecektir. Yardım faaliyetinde bulunanların göze aldıkları tehlike, harcadıkları zaman bu ücret tespitinde göz önünde tutulur.

 

Yargıtay Kararlarından Örnek Alıntılar

“Mahkemece, iddia, savunma, bilirkişi raporu ve tüm dosya kapsamına göre, davalı geminin kumanda almaması nedeniyle gemiye kurtarma yardım hizmeti verildiği, davalı donatan vekili ile davalı … arasında yapılan protokol uyarınca gerekli bedelin ödendiği, davacı tarafça bu bedel üzerinde, bünyesinde çalışan kılavuz kaptan tarafından kurtarma yardım hizmetine yardım edilmiş olması nedeniyle bir pay iddiası ile bu dava açılmış ise de dosyada mevcut kılavuz kaptan raporunda, kılavuzunun görevini yerine getirdiği, bunun dışında olağanüstü bir hizmet veya fedakarlıkta bulunmadığının anlaşıldığı, kılavuz raporunda da açıkça vurgulandığı gibi denizcilik ile ilgili talimatların tümünün hukuka uygun bir şekilde geminin kaptanı tarafından verildiği, davalı …’ne ait KURTARMA … gemisi kaptanı tarafından düzenlenen kaptan raporunda da telsiz ile haberleşmenin dahi gemi kaptanı ile yapıldığının açıklandığı, bu durumda kılavuzun telsiz haberleşmesine katılmış olmasının bir kurtarma faaliyeti olarak sayılamayacağı, açıklanan sebeplerle kılavuz kaptanın genel olarak kurtarma ücreti talep edemeyeceği, kılavuzun verdiği hizmetin kurtarma faaliyeti sayılması halinde dahi bu talebi kurtarma tekeli hakkı bulunan ve kurtarma yardım ücreti tahsil eden …’ne karşı ileri sürebileceği gerekçesiyle davalı donatan hakkında açılan davanın husumet yönünden reddine, davalı … hakkında açılan davanın ise esastan reddine karar verilmiştir.” 11. Hukuk Dairesi         2012/7035 E.  ,  2013/6813 K.

---

“ Davacıya ait yükün davalı taşıyan tarafından düzenlenen konşimentolar uyarınca M/T World Dynasty Gemisi’ne yüklenerek Türkiye’ye taşınmasının taahhüt edildiği, ancak anılan geminin yüklü halde limanda demirli iken 19.09.2008 tarihinde başka bir geminin çatmasına maruz kalarak zarar gördüğü, deniz kazasının meydana gelmesinde yükün bulunduğu M/T World Dynasty Gemisi’nin kusurunun olmadığı dosya kapsamından anlaşılmış olup, bu durumda mahkemenin de kabulünde olduğu üzere davalıya çatmadan kaynaklanan zarardan dolayı bir sorumluluk yüklenemez ise de bu durum, davalının çatmada zarar görmeyen yükü davacıya teslim borcunu ortadan kaldıran bir husus değildir. Esasen davalı da çatma olayından sonra zarar görmeyen yükü, düzenlediği konşimentolar uyarınca kendisine ait M/T World Majesty Gemisi’ne yükleyerek davacıya karşı üstlendiği taşıma edimini yerine getirmiştir. Çatma öncesinde ve sonrasında düzenlenen konşimentolarda taşıma süresine ilişkin bir kayıt yoktur. Bu durumda davalının sorumlu olmadığı çatma olayından sonra ne kadarlık bir süre içinde zarar görmeyen yükü teslim etmesi gerektiği konusunda içinde denizcilik sektöründen bir uzmanın da bulunduğu yeni bir bilirkişi kurulundan rapor alınarak, çatmadan sonra yükün makul sayılabilecek bir sürede taşınmış olup olmadığı hususunun tespit ettirilmesi, eğer makul bir sürede taşınmadığı, davalının kusuru ile gecikmeye sebebiyet verildiği sonucuna varılırsa gecikme nedeniyle davacının uğradığı zarardan her iki geminin de taşıyanı ve donatanı olan davalının sorumlu olacağının kabulü gerekir. Bu itibarla, mahkemece yeni bir bilirkişi kurulundan teslime ilişkin makul süre konusunda rapor alınarak sonucuna göre, davacının gecikmeden doğduğunu iddia ettiği zararları ile kanuni rehin hakkı istemi ile ilgili olarak davalının hukuki durumunun takdir ve
tayini gerekirken, anılan hususlar üzerinde yeterli inceleme yapılmadan ve bilirkişi raporuna karşı yapılan itirazlar karşılanmadan yazılı şekilde eksik incelemeye dayalı olarak karar verilmesi doğru görülmemiş, kararın bu nedenle davacı yararına bozulması gerekmiştir.” 11. Hukuk Dairesi         2012/14753 E.  ,  2014/5395 K.

---

 

Bu konuda daha fazla yardım veya danışmanlık için bizimle iletişime geçebilirsiniz.