Yabancı Boşanma Kararlarının Tanınması ve Tenfizi

2. Yabancı Boşanma Kararının Tanınması İçin Gerekli Şartlar

a. Yabancı Mahkeme Kararının Kesinleşmiş Olması

Yabancı boşanma kararının tanınabilmesi için aranan en temel şart, kararın verildiği ülkede kesinleşmiş olmasıdır. Kesinleşme, karara karşı artık olağan kanun yollarına başvurulamaması anlamına gelir. “Kesin hüküm” niteliği kazanmamış bir boşanma kararının tanınması mümkün değildir.

Yabancı boşanma kararının kesinleştiği çeşitli belgelerle ispatlanabilir. Bu belgeler arasında kararın üzerine düşülen kesinleşme şerhi, yetkili mahkemeden alınan kesinleşme belgesi veya kararın verildiği ülkenin yetkili makamlarınca düzenlenen resmi yazılar yer alır. Kesinleşme şartının aranmasının temel amacı, henüz kesinleşmemiş ve değişme ihtimali bulunan kararların tanınarak hukuki belirsizliğe yol açmasını önlemektir.

b. Kamu Düzenine Aykırı Olmaması

Yabancı boşanma kararının bir diğer önemli tanınma şartı, ülkenin kamu düzenine aykırı olmamasıdır. “Kamu düzeni” kavramı, bir toplumun temel değerlerini, ahlaki normlarını ve hukuk sisteminin temel ilkelerini ifade eder.

Örneğin, temel insan haklarını ihlal eden, eşitlik ilkesine aykırı olan veya adil yargılanma hakkını gözetmeyen bir yabancı boşanma kararı, kamu düzenine aykırılık nedeniyle tanınmayabilir. Bu kapsamda, kadının hiç söz hakkı olmadan, sadece erkeğin tek taraflı iradesiyle gerçekleşen bir boşanma kararı, eşitlik ilkesine ve temel haklara aykırı olduğu için tanınmayabilir.

Ancak kamu düzenine aykırılık değerlendirmesi yapılırken, toplumlar arasındaki kültürel ve hukuki farklılıkların göz önünde bulundurulması gerekir. Her farklılık değil, sadece temel hak ve özgürlükleri, adaleti ve ahlaki değerleri ciddi şekilde zedeleyen durumlar “kamu düzenine aykırılık” oluşturur.

c. Savunma Haklarına Riayet Edilmesi

Yabancı boşanma kararının tanınabilmesi için, kararın verildiği yabancı mahkemede tarafların savunma haklarının gözetilmiş olması gerekir. “Adil yargılanma” hakkının temel unsurlarından olan savunma hakkı, tarafların davadan haberdar edilmesi ve kendilerini savunma fırsatı bulmasını ifade eder.

Yabancı boşanma kararında savunma haklarına riayet edilip edilmediği incelenirken, özellikle davalının davadan usulüne uygun şekilde haberdar edilip edilmediği kontrol edilir. Örneğin, yurt dışında yaşayan eşe dava dilekçesinin tebliğ edilmemesi veya kendisine makul bir süre tanınmadan karar verilmesi durumunda, savunma hakları ihlal edilmiş sayılır ve böyle bir kararın tanınması mümkün olmaz.

Ancak davalının kendi isteğiyle duruşmalara katılmaması veya “savunma hakkından” feragat etmesi durumunda, artık savunma haklarının ihlalinden söz edilemez. Bu gibi durumlarda, diğer şartların da varlığı halinde yabancı boşanma kararı tanınabilir.

d. Karşılıklılık Şartı

Yabancı boşanma kararının tanınmasında, kararı veren ülke ile tanıma talep edilen ülke arasında karşılıklılık ilişkisinin bulunması gerekir. “Karşılıklılık” ilkesi, iki ülkenin birbirlerinin mahkeme kararlarını tanıma konusunda benzer yaklaşım göstermesi anlamına gelir.

Yabancı boşanma kararlarında karşılıklılık ilişkisi üç farklı şekilde ortaya çıkabilir. İki ülke arasında imzalanan uluslararası anlaşmalar yoluyla karşılıklılık sağlanabilir. Ayrıca iki ülkenin kendi iç hukuklarında birbirlerinin kararlarını tanıyacaklarını düzenlemeleri ile fiili karşılıklılık oluşabilir. “Fiili karşılıklılık” durumunda, ülkelerin mahkemelerinin birbirlerinin kararlarını tanıma konusundaki yerleşik uygulamaları esas alınır.

Ancak modern hukuk sistemlerinde karşılıklılık şartı giderek önemini yitirmektedir. Özellikle boşanma gibi kişinin medeni halini ilgilendiren konularda, karşılıklılık şartı aranmaksızın yabancı mahkeme kararlarının tanınması yönünde bir eğilim vardır.

3. Yabancı Boşanma Kararında İdari Tanıma Usulü

a. NHK m.27/A Kapsamında Tanıma

Yabancı boşanma kararının tanınması için yalnızca mahkemelere başvuru zorunluluğu, 2017 yılında yapılan düzenlemeyle değişmiştir. Nüfus Hizmetleri Kanunu‘na eklenen 27/A maddesi ile idari makamlara da tanıma yetkisi verilmiştir.

Yabancı boşanma kararının bu yolla tanınması için öncelikle yetkili nüfus müdürlüğüne veya yurt dışında konsolosluklara başvurulması gerekir. Bu başvuruda, “idari tanıma” için gerekli belgelerin eksiksiz sunulması ve bazı şartların sağlanması gerekir. Özellikle kararın verildiği ülkenin yetkili makamlarınca usulüne uygun olarak onaylanmış olması ve Türkçe tercümesinin bulunması zorunludur.

Bu yeni düzenleme, özellikle yurt dışında yaşayan vatandaşların boşanma kararlarının tanınması sürecini kolaylaştırmayı amaçlamaktadır. İdari tanıma yolu, mahkeme sürecine göre daha hızlı ve pratik bir çözüm sunmaktadır.

b. İdari Tanımanın Şartları

Yabancı boşanma kararının idari yolla tanınabilmesi için bazı özel şartların sağlanması gerekir. İlk olarak, tarafların birlikte başvuru yapması veya özel durumlarda Türk vatandaşı olan tarafın tek başına başvuruda bulunması gerekir.

Yabancı boşanma kararının idari tanıma için aranan bir diğer önemli şart, kararın verildiği ülkenin yetkili adli veya idari makamlarından alınmış olmasıdır. “Özel boşanma” olarak adlandırılan, örneğin dini nikahın feshi gibi durumlar bu kapsamda değerlendirilmez.

İdari tanıma başvurusunda, kararın kesinleştiğini gösteren belgeler, tercümeleri ve tarafların kimlik bilgileri gibi gerekli evrakların tam olması gerekir. Ayrıca başvuru sırasında, aynı konuda Türk mahkemelerinde görülmekte olan bir dava bulunmamalı veya daha önce reddedilmiş bir tanıma kararı olmamalıdır.

c. İdari Tanımanın Sonuçları

Yabancı boşanma kararının idari yolla tanınması durumunda, öncelikle karar doğrudan nüfus siciline işlenir. Bu sayede tarafların medeni halleri boşanmış olarak güncellenir ve yeni bir evlilik yapabilme imkanına kavuşurlar.

İdari tanıma sürecinin en önemli özelliği, sadece boşanma kararının asıl sonucunu tanıması, yani evlilik birliğinin sona ermesini tescil etmesidir. “Fer’i (ikincil) sonuçlar” olarak adlandırılan nafaka, tazminat, velayet gibi konular idari tanımanın kapsamı dışında kalır.

Yabancı boşanma kararının idari yolla tanınmasına rağmen, taraflar fer’i sonuçların Türkiye’de geçerli olmasını istiyorlarsa, bu konular için ayrıca mahkemeye başvurmaları gerekir. Bu durumda mahkeme, ilgili konuları ayrı bir dava olarak ele alıp inceleyecektir.

4. Yabancı Boşanma Kararının Tanınmasında Özel Durumlar

a. Özel Boşanmaların Tanınması

Yabancı boşanma kararının bazı toplumlarda var olan özel boşanma şekillerine dayanması durumunda, tanıma süreci farklı özellikler gösterir. Örneğin bazı ülkelerde geçerli olan dini boşanma veya tek taraflı irade beyanıyla gerçekleşen boşanmalar özel değerlendirme gerektirir.

“Özel boşanma” olarak nitelendirilen bu durumlar, genellikle bir mahkeme kararına dayanmadığı için, idari tanıma yoluyla tanınmaları mümkün değildir. Bu tür boşanmaların tanınması için mutlaka mahkemeye başvurulması ve her somut olayın kendi şartları içinde değerlendirilmesi gerekir.

b. Mavi Kartlılar Açısından Tanıma

Yabancı boşanma kararının tanınmasında Mavi Kart sahipleri için özel düzenlemeler mevcuttur. Türk vatandaşlığından çıkarak başka bir ülke vatandaşlığına geçen kişilere verilen “Mavi Kart” sahipleri için daha basitleştirilmiş bir tanıma prosedürü uygulanır.

Bu kişilerin boşanma kararları, kendi ülkelerinin yetkili makamlarınca usulüne uygun onaylanmış olması şartıyla, doğrudan nüfus müdürlüklerince tescil edilebilir.

c. Milletlerarası Sözleşmelere Göre Tanıma

Yabancı boşanma kararının tanınmasında, ülkeler arasında imzalanan milletlerarası sözleşmeler özel önem taşır. “La Haye Sözleşmesi” gibi çok taraflı anlaşmalar veya iki ülke arasında imzalanan özel sözleşmeler, tanıma sürecini kolaylaştırıcı hükümler içerebilir.

Bu sözleşmelere taraf olan ülkeler arasında, boşanma kararlarının tanınması daha basit usullerle gerçekleşir ve bazı durumlarda otomatik tanıma bile mümkün olabilir.

5. Yabancı Boşanma Kararının Tanınmasının Sonuçları

a. Kesin Hüküm Etkisi

Yabancı boşanma kararının tanınmasıyla birlikte, karar Türkiye’de kesin hüküm niteliği kazanır. Bu durum, aynı konuda yeni bir dava açılmasını engeller. “Kesin hüküm” etkisi, kararın verildiği tarihe kadar geriye yürür ve taraflar arasındaki evlilik birliğinin o tarihte sona erdiği kabul edilir.

b. Nüfus Siciline Tescil

Tanıma kararının en önemli sonuçlarından biri, boşanmanın nüfus siciline işlenmesidir. Bu tescil işlemiyle birlikte tarafların medeni halleri resmen değişir. “Tescil” işleminden sonra, kişiler yeni bir evlilik yapabilir ve boşanmanın diğer resmi işlemlerini gerçekleştirebilir.

c. Fer’i (İkincil) Sonuçlar

Yabancı boşanma kararında yer alan nafaka, tazminat, velayet gibi ikincil sonuçların Türkiye’de uygulanabilmesi için ayrıca tenfiz kararı gerekir. “Tenfiz“, yabancı mahkeme kararının icrai nitelik kazanarak Türk mahkeme kararları gibi sonuç doğurmasını sağlar. İkincil sonuçlar için tenfiz kararı alınmadığı sürece, bu konularda yabancı mahkeme kararına dayanılarak Türkiye’de icrai işlem yapılamaz.

Yazımızın ikinci kısmında yabancı boşanma kararlarının nasıl tenfiz edildiği hakkında bilgiler vereceğiz.

3. Yabancı Boşanma Kararının Tenfizinde Temel Şartlar

a. Karşılıklılık İlkesi

Yabancı boşanma kararının tenfizinde en önemli şartlardan biri karşılıklılık ilkesidir. Bu ilke üç farklı şekilde karşımıza çıkabilir: Anlaşmaya dayalı karşılıklılık, kanuni karşılıklılık ve fiili karşılıklılık. Örneğin, eğer Almanya’dan alınan bir boşanma kararının tenfizi söz konusuysa, öncelikle Türkiye ile Almanya arasında bu konuda bir anlaşma olup olmadığına bakılır. “Karşılıklılık” şartı, ülkeler arasındaki adaleti ve eşitliği sağlamayı amaçlar.

b. Kamu Düzenine Uygunluk

Yabancı boşanma kararının tenfizinde aranan diğer önemli şart, kararın Türk kamu düzenine açıkça aykırı olmamasıdır. Kamu düzeni kavramı, toplumun temel değerleri ve hukuk sisteminin vazgeçilmez ilkeleriyle ilgilidir. Örneğin, bir erkeğin tek taraflı iradesiyle boşanmayı mümkün kılan “talak” benzeri bir boşanma kararı, Türk kamu düzenine aykırı olduğu için tenfiz edilemez. “Kamu düzenine aykırılık” değerlendirmesi yapılırken, yabancı kararın Türk toplumunda doğuracağı sonuçlar göz önünde bulundurulur.

c. Savunma Hakkının Korunması

Yabancı boşanma kararının tenfizinde önemli şartlardan biri de davalının savunma hakkının korunmuş olmasıdır. Bu kapsamda, yabancı mahkemede görülen boşanma davasında tarafın usulüne uygun şekilde davadan haberdar edilmiş olması ve kendisini savunma imkanı bulmuş olması gerekir. Örneğin, kişi yabancı mahkemede görülen davadan hiç haberdar edilmeden ve kendini savunma fırsatı bulamadan hakkında karar verilmişse, bu karar tenfiz edilemez. “Savunma hakkı” temel bir insan hakkı olarak değerlendirilir.

d. Kararın Kesinleşmiş Olması

Yabancı boşanma kararının tenfizi için, bu kararın verildiği ülkede kesinleşmiş olması şarttır. Kesinleşme, karara karşı artık olağan kanun yollarına başvurulamaması anlamına gelir. Örneğin, yabancı ülkede verilen boşanma kararına karşı hala temyiz yolu açıksa ve süre dolmamışsa, bu karar henüz kesinleşmemiş demektir. “Kesinleşme şartı”, hukuki güvenliği sağlamak açısından önemlidir.

e. Yetkili Mahkemeden Verilmiş Olması

Yabancı boşanma kararının tenfizinde aranan son temel şart, kararın yetkili bir mahkemeden alınmış olmasıdır. Bu noktada, yabancı mahkemenin kendi ülkesinin hukukuna göre yetkili olması ve Türk mahkemelerinin münhasır yetkisine girmeyen bir konuda karar vermiş olması gerekir. Özellikle “münhasır yetki” kapsamına giren konularda, yabancı mahkeme kararları tenfiz edilemez. Münhasır yetki, bazı davaların yalnızca Türk mahkemelerinde görülebileceği anlamına gelir.

4. Yabancı Boşanma Kararının Tenfizinde Özel Durumlar

a. Çocukların Velayeti ile İlgili Kararlar

Yabancı boşanma kararının tenfizinde çocukların velayeti özel bir önem taşır. Bu konuda verilecek kararlar, her şeyden önce çocuğun üstün yararı gözetilerek değerlendirilmelidir. Yabancı mahkemenin velayet konusunda verdiği karar, Türk hukuk sisteminde de tenfiz edilebilir, ancak bu kararın çocuğun temel haklarını ve sağlıklı gelişimini koruyacak nitelikte olması gerekir. Örneğin, yabancı mahkeme velayeti ebeveynlerden birine vermişse, diğer ebeveynin çocukla kişisel ilişki kurma hakkı da gözetilmelidir. “Ortak velayet” kararları da artık Türk hukukunda tenfiz edilebilmektedir.

b. Nafaka Taleplerinin Değerlendirilmesi

Yabancı boşanma kararının tenfizinde nafaka talepleri, özellikle dikkat edilmesi gereken konulardandır. İştirak nafakası (çocuk nafakası) ve yoksulluk nafakası gibi fer’i (ikincil) nitelikteki talepler, ayrı bir değerlendirmeye tabi tutulur. Örneğin, yabancı mahkemenin belirlediği nafaka miktarının ödeme gücünü aşacak derecede yüksek olması durumunda, bu kısmın tenfizi reddedilebilir. “Nafaka kararları” tenfiz edilirken, Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler de göz önünde bulundurulur. Özellikle çocuk nafakası konusunda, uluslararası işbirliği mekanizmaları devreye girebilmektedir.

c. Mal Rejiminin Tasfiyesi Kararları

Yabancı boşanma kararının tenfizinde mal rejiminin tasfiyesi özel bir hassasiyet gerektirir. Bu konudaki kararlar, eşlerin ekonomik hakları ve mülkiyet haklarıyla doğrudan ilgilidir. Özellikle Türkiye’de bulunan taşınmazlar söz konusu olduğunda, yabancı mahkeme kararının tenfizi bazı sınırlamalara tabidir. Örneğin, Türkiye’deki bir taşınmazın mülkiyetinin devri ile ilgili karar içeren yabancı mahkeme kararları, Türk mahkemelerinin münhasır yetkisi nedeniyle tenfiz edilemez. “Mal rejimi” konusunda verilen kararların tenfizi, ancak borçlandırıcı işlemler bakımından mümkün olabilir.

d. Tazminat Taleplerinin Değerlendirilmesi

Yabancı boşanma kararının tenfizinde maddi ve manevi tazminat talepleri de önemli bir yer tutar. Bu talepler, boşanmanın fer’i (ikincil) sonuçlarından olup, ayrı bir değerlendirmeye tabi tutulur. Yabancı mahkemenin hükmettiği tazminat miktarları, Türk kamu düzenine açıkça aykırı olmadıkça tenfiz edilebilir. Örneğin, fahiş miktarda belirlenen ve ödenmesi imkansız olan tazminatlar, kamu düzenine aykırılık gerekçesiyle reddedilebilir. “Tazminat kararları” tenfiz edilirken, tazminatın amacı ve miktarın makul olup olmadığı da gözetilir. Ayrıca, tazminatın hesaplanmasında kullanılan kriterlerin Türk hukukunun temel ilkelerine uygun olması da önemlidir.

7. Yabancı Boşanma Kararının Tenfizinin Sonuçları

a. Kesin Hüküm Etkisi

Yabancı boşanma kararının tenfizinin en önemli sonuçlarından biri, kararın Türkiye’de kesin hüküm etkisi kazanmasıdır. Bu etki, aynı konuda yeni bir dava açılmasını engeller ve hukuki güvenliği sağlar. Kesin hüküm etkisi, tenfiz kararının verildiği tarihten değil, yabancı mahkeme kararının kendi ülkesinde kesinleştiği tarihten itibaren başlar. Örneğin, Fransa’da 2022 yılında kesinleşen bir boşanma kararı Türkiye’de 2024’te tenfiz edilirse, kesin hüküm etkisi 2022’den itibaren geçerli olur. “Kesin hüküm” etkisiyle birlikte tarafların medeni durumu da kesin olarak değişir.

b. İcrai Sonuçlar ve Uygulanabilirlik

Yabancı boşanma kararının tenfizi, kararın Türkiye’de icra edilebilirlik kazanmasını sağlar. Bu özellikle nafaka, tazminat gibi mali sonuçların hayata geçirilmesinde önemlidir. Tenfiz edilen karar artık Türk mahkemelerinden alınmış bir karar gibi icra edilebilir. Örneğin, yabancı mahkemenin belirlediği nafaka miktarı, Türk icra daireleri aracılığıyla tahsil edilebilir. “İcrai etki” sayesinde, kararın pratik sonuçları da hayata geçirilebilir.

c. Nüfus Kütüğüne Tescil İşlemleri

Yabancı boşanma kararının tenfizinin son aşaması, kararın nüfus kütüğüne tescil edilmesidir. Tenfiz kararının kesinleşmesiyle birlikte, ilgili nüfus müdürlüğüne başvurularak boşanmanın nüfus kayıtlarına işlenmesi sağlanır. Bu işlem, kişinin medeni durumunun resmi olarak değişmesini ve yeni bir evlilik yapabilmesini mümkün kılar. “Tescil işlemi” tamamlanmadan, kişi resmi kayıtlarda hala evli görünmeye devam eder. Bu nedenle, tenfiz kararının ardından gecikme olmaksızın tescil işlemlerinin yapılması önemlidir.