Müşterek Avarya Nedir?
MÜŞTEREK AVARYA
Müşterek avarya Roma Hukuku’ndan beri var olan hukuki bir müessesedir. Türk Ticaret Kanunu’nda müşterek avaryaya ilişkin hükümler bulunmaktadır. Ancak bu hükümler emredici nitelikte olmayıp York Anvers kuralları uygulanmaktadır. York Anvers kurallarının kabul edilme nedeni Deniz Ticareti Hukukundan kaynaklı ihtilafları ve karmaşıklıkları önlemektir. York Anvers Kuralları hem kabotaj taşımalarında hem de milletlerarası taşımalarda müşterek avarya hakkında uygulanacak temel kurallardan oluşmaktadır. Bu kurallar harfli ve numaralı kurallardan ibarettir. Bunların haricinde yorum kuralları da mevcuttur. Comité Maritime International yani Uluslararası Deniz Hukuku Komitesi bu kuralları aralıklarla yenilemektedir. Bu yazımızda müşterek avaryaya ilişkin genel bilgilere yer vereceğiz.
Avarya terim anlamı itibariyle yük ve geminin maruz kaldığı olağandışı zararları ve yolculuk sırasında yapılan olağandışı masrafları ifade etmektedir. Avarya aynı zamanda hasar ve zıya olarak da kullanılmaktadır. Müşterek avarya ise denizde karşılaşılabilecek tehlikelere karşı çözüm getiren bir müessesedir. Müşterek avarya Türk Ticaret Kanunumuzun 1272-1285 maddeleri arasında hukuken düzenlenmiştir. Bu bağlamda müşterek avarya; ortak bir deniz sergüzeştine atılan gemi, yük, diğer eşya ve navlunu birlikte tehdit eden bir tehlikeden onları korumak maksadıyla ve makul bir hareketle, olağanüstü bir fedakârlık yapılması veya olağandışı bir gidere katlanılması hâlidir. Bu durum müşterek avarya olarak kabul edilir ve bunun sonucu olarak gündeme gelen gider ve zararlar müşterek avarya olarak kabul edilecektir. York Anvers Kuralları’nda ise müşterek avarya Kural A bağlamında düzenlenmiştir. En yalın haliyle müşterek avarya deniz sergüzeştine katılan değerleri tehlikeden korumak için yapılan iradi fedakarlık ve harcamaları temsil eden bir harekettir. Türk Hukukunda ise üstlenilen bu olağanüstü fedakarlık ve olağanüstü masraflar kurtulmuş değerler arasında paylaştırılmaktadır.
MÜŞTEREK AVARYANIN UNSURLARI NELERDİR ?
Yukarıda teorik olarak değindiğimiz müşterek avarya hareketi Deniz Ticareti Hukuku’nda büyük öneme sahip olup pratik yaşamda pek çok hukuki itilafı beraberinde getirmektedir. Müşterek avarya hareketinin varlığını tespit edebilmek için birtakım unsurlar aranmaktadır.
Müşterek avarya unsurları ;
1. Müşterek Deniz Sergüzeşti
Müşterek avaryadan bahsedebilmek için kural olarak gemi, yük ve navlunun ortak bir deniz sergüzeştine atılmış olmalıdır. Bunun için taşıyan ve taşıtan arasında navlun sözleşmesi yapılması gerekir. Navlun taşıtanın taşıyana ödemeyi taahhüt ettiği ücret olup müşterek avarya için navlun sözleşmesi olarak nitelendirilebilecek bir sözleşmenin yanı sıra navlun ücreti de gerekmektedir.
Müşterek deniz sergüzeşti yüklemenin başlaması ile başlar ve yükün boşaltılmasına kadar devam eder. Yükleme tamamlanmadan veya yükün tamamı boşaltılmadan meydana gelen hasar ve zıya müşterek avarya olarak kabul edilir. Yükün gemiden ayrılmasıyla müşterek deniz sergüzeşti de sona erecektir.
2. Müşterek Tehlike
Müşterek avaryadan söz edebilmek için yükü, gemiyi ve navlunu tehdit eden ortak bir tehlikenin bulunması gerekir. Söz konusu tehlike hem yük hem gemi hem de navlun için ortak bir tehlike olmalıdır. Tehlikenin mevcut olması da aranmamaktadır. Ciddi ve her an etkisini gösterebilecek nitelikte bir tehlikenin varlığı yeterlidir. Örneğin, suların çekilmesi, şiddetli bir fırtınaya işaret eden emarelerin varlığı halinde müşterek tehlikeden söz edilebilir. Dikkat edilmesi gereken husus, bu müşterek tehlikenin gemi ve yükün kayıp ya da ağır hasara uğramasına neden olacak güçte ve olağanüstü nitelikte olması gerekliliğidir.
3. Olağanüstü Fedakarlık
Geminin müşterek bir tehlikeden kurtarılması için katlanılan olağanüstü fedakarlık ve masraflar olmadıkça müşterek avarya söz konusu olmaz. Yapılan fedakârlık ve masraflar kural olarak olağanüstü olmalıdır. Yapılan bu fedakarlık ve masraflar navlun sözleşmesi uyarınca taşıyanın üstlendiği masraflardan farklı olmalıdır. Örneğin, hasar gören geminin barınma limanına çekilmesi için harcanan masraflar, geminin karaya oturtulması veya yüklerin atılması buna örnektir. Ancak bu fedakarlık ve masrafın sadece gemi ve yükü olağanüstü bir tehlikeden kurtulmak maksadıyla yapılması gerekir. Bu bağlamda diğer gemilere sıçramasını önlemek amacıyla gemideki yangını söndürmek için ambarlara su basmak müşterek avarya kapsamında değildir.
4. Fedakarlığın Makul Olması
Söz konusu müşterek tehlikeye göre başvurulacak bir tedbirin işe yaramayacağı ya da hiçbir faydalı sonuç vermeyeceği belli ise buna rağmen yapılan fedakarlık ve masraflar müşterek avarya olarak kabul edilmeyecektir. Başvurulan tedbirin makul olmaması halinde paylaşma yapılmayacaktır.
5. Faydalı Sonuç
Müşterek avaryadan kaynaklı ücret talebinde bulunmak için faydalı sonucun alınması şarttır. Faydalı sonuç yok ise müşterek avaryada yoktur. Gemi ve yük tamamen zayi olmuşsa müşterek deniz sergüzeştine atılan değerlerden hiçbiri kurtarılamamış olduğu için müşterek avaryadan bahsedilemez. Bu durumda ilgililer kendi zararlarına katlanmak zorunda kalacaklardır. Faydalı sonuç için gemi ya da yükün tamamen ya da kısmen kurtarılması gerekmektedir. İkisinden birinin kurtarılmış olması York Anvers Kural A bakımından yeterlidir.
MÜŞTEREK AVARYADA FEDAKARLIK VE MASRAFLARIN PAYLAŞTIRILMASI
Müşterek avaryadan sayılan fedakarlık ve masrafların gemi yük ve navlun arasında paylaştırılması gerekir. Buna “Dispeç” denir. Bu paylaşıma ilişkin hesapların yer aldığı belgeye ise dispeç raporu denmektedir. Dispeç en genel tanımıyla müşterek avarya için yapılan fedakarlığın nasıl telafi edileceğinin hesaplanarak rapor halinde taraflara sunulmasıdır.
DİSPEÇ NEDİR ?
Dispeç hakem kararı olmayıp bilirkişi raporu niteliğine haizdir. Ancak dispeç tahkim yargılaması ile hazırlanmışsa aynı zamanda hakem kararı niteliği de taşıyacaktır. Türk Ticaret Kanunu uyarınca donatanlar gecikmeden dispeci yaptırmakla mükellef olup aksi takdirde her ilgiliye karşı sorumluluğu doğacaktır. Müşterek avarya tarafları anlaşarak dispeççi seçebilir. Mahkeme de dispeççi seçebilir. Dispeççinin asli yetkisi olayın müşterek avarya olup olmadığını tespit etmektir. Dispeç raporunda olayın müşterek avaryadan sayılıp sayılmayacağına ilişkin bilgiler yer alır. Olay müşterek avarya sayılmış ise müşterek avaryanın hangi türü olduğunu da belgelemelidir. Dispeç raporunda müşterek avaryadan yapılan fedakârlık ve masrafların nasıl paylaştırılacağına dair rapor yer alır. Konişmento ve çarter partiler, ekspertiz raporları, masraf makbuzları olayın müşterek avaryadan sayılıp sayılamayacağının tespitine yardımcı olabilir. Dispeçe dair ayrıntılı bilgi için İstanbul Deniz Ticareti Avukatına danışabilirsiniz.
MÜŞTEREK AVARYAYA KONU OLAN MASRAF VE ZARARLAR
Müşterek avaryanın doğrudan doğruya sonucu olan zarar ve masraflar paylaşıma tabidir. Yükün denize atılması, yüzdürülen makinenin bozulması doğrudan doğruya müşterek avaryanın sonucudur. Müşterek avaryaya konu olan zarar ve masraflar her somut olaya göre değerlendirilecektir. En yaygın olan örneklerden biri yolculuk esnasında çıkan yangındır. Gemide çıkan yangının söndürülmesi için katlanılan fedakârlık ve masraflar müşterek avarya olarak kabul edilecektir. Ancak yanan ve telef olan ürünler müşterek avarya sayılmaz çünkü iradi fedakarlık unsuru sağlanmaz.
MÜŞTEREK AVARYADA İKAME MASRAFLARI
Müşterek avarya masrafını önlemek için onun yerine yapılan masraflar ikame masrafıdır. Bu ikame masrafları da müşterek avarya paylaşmasına dahil edilir. Kural olarak müşterek avaryadan sayılacak bir giderin yapılmaması için göze alınan her fazla gider de başka ilgililer bu fazla giderlerden faydalansalar bile, önlenmiş olan giderin tutarına kadar müşterek avarya garamesine girecektir. Ancak ikame masrafın müşterek avarya masrafını aşmaması kanuni şarttır. Aksi halde aşan kısım müşterek avaryaya dahil edilmez. İkame masrafının en bariz örneği geminin tamir sürecinde barınma limanında geçireceği süreyi kısaltmak için işçilere fazla mesai yaptırmak ikame masrafıdır.
MÜŞTEREK AVARYA ZAMANAŞIMI
Kural olarak müşterek avarya alacakları 1 yıl zamanaşımı süresine tabidir. Zamanaşımı süresi geminin varma yerine ulaştığı tarihten, şayet varma yerine ulaşmadıysa yolculuğun bittiği limana varılma tarihinden itibaren başlayacaktır.
Müşterek avarya konusunda daha fazla bilgi için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
YARGITAY KARARLARINDAN ÖRNEK ALINTILAR
“somut olayda, geminin yolda tamir edilemez biçimde arızalandığı, kaptanın usulüne uygun bir biçimde müşterek avarya ilan ederek gecikmeksizin dispeç raporu aldığı sabittir. Yukarıda açıklanan düzenleme uyarınca davalı- karşı davacının dispeç raporunun tasdiki için mahkemeye başvurarak, dispeç raporuna ilam niteliği kazandırması mümkünken, müşterek avarya garame payının tahsili amacıyla iş bu davayı açmasında hukuki yararı olduğundan söz edilemez. Hukuki yarar, 6100 sayılı Kanun’un 114/1-h maddesine göre dava şartı olup, dava şartları yargılamanın her safhasında kendiliğinden dikkate alınır. Bu durumda davalı- karşı davacının dispeç raporuyla belirlenen müşterek avarya garame payının tahsili istemiyle dava açmasında hukuki yararı olmadığı gözetilerek, bu talep yönünden davanın reddine karar verilmesi gerekirken, yazılı şekilde hüküm kurulmuş olması doğru görülmemiş, kararın bu yönüyle bozulmasına karar vermek gerekmiştir.” 11. Hukuk Dairesi 2016/13815 E. , 2018/4816 K.
“müşterek avarya, 6102 sayılı TTK’nın 1272-1285. maddeleri arasında düzenlenmiş olup, bu düzenlemeye göre, ortak bir gemi sergüzeştine atılmış olan gemiyi, yükü, eşyayı ve navlunu birlikte tehdit eden bir tehlikeden onları korumak amacıyla ve makul bir hareket tarzı oluşturacak şekilde bile bile olağanüstü bir gidere katlanılması halinde müşterek avarya ilan edilebilir. Müşterek avarya ilanına müteakip donatan gecikmeksizin dispeçi yaptırmakla yükümlüdür. Dispeç raporunun onaylanması veya hesaba itiraz için mahkemeye başvurulur. Mahkemece tüm ilgililer duruşmaya çağrılır. Dispeç raporuna yapılacak itirazın en geç ilk celsede öne sürülmesi gerekir. Dispeç raporuna itiraz edilmemiş olması veya itirazın haklı görülmemesi halinde dispeç raporunun onaylanmasına karar verilir. Mahkemece onaylanmasına karar verilen dispeç raporu ilam niteliğini kazanır. İlam niteliğindeki dispeç raporu doğrudan icraya konulabilir.” 11. Hukuk Dairesi 2018/4685 E. , 2020/3211 K.
“sigorta poliçesinin tam ziya klozu şartlarının yükün tamamının ziyaya uğraması halinde uygulanacağı, … Gemisi’nde çıkan yangının söndürülüp 18.05.2006 tarihinde geminin onarımının tamamlandığı ve sefere başladığı, davacının yükün davalıya teslimi için 108.906,80 USD teminat verdiği, müşterek avarya garame payı olarak sigorta kapsamının içerisinde bulunmayan bir ödemenin yapıldığını, davalı sigortalıdan bunun sebepsiz zenginleşme kapsamında istenebileceği, sigorta şirketinin yapmış olduğu ödemenin hukuka aykırı bir ödeme olarak nitelendirilemeyeceği, davacının ödediği miktar kadar davalının borcundan kurtulduğu ve mal varlığında eksilmenin meydana gelmediği ve sebepsiz zenginleştiği gerekçesiyle davanın kabulü ile 57.240,80 USD nin ödeme tarihindeki karşılığı olan 90.875.61 TL.nin davalıdan dava tarihinden itibaren işleyecek avans faizi ile tahsili ile davacıya ödenmesine karar verilmiştir.” 11. Hukuk Dairesi 2015/14861 E. , 2017/3712 K.
