Mal Rejimi Nedir, Mal Rejimi Türleri Nelerdir?
MAL REJİMİ NEDİR?
Mal rejimi diğer deyişle mal rejimi sözleşmesi, evlilik birliği içerisinde benimsenecek olan mal rejimine ilişkin uygulamaları, evlilik birliği içerisinde yahut sona ermesinin akabinde tasfiye aşamasında eşlerin malvarlıkları üzerindeki yararlanma, kullanma ve tasarruf etme hakları düzenleyen bir sözleşme olup geçerlilik kazanması şekil, ehliyet ve geçerlilik şartlarına tabi olan iki yanlı bir sözleşmedir.
Mal rejimi sözleşmesi, evlenmeden önce nişanlılık statüsünde bulunan çiftler arasında veya evlenme sonrasında eşler arasında yapılabilir. Taraflar, istedikleri mal rejimini ancak yasa ile düzenleme altına alınan seçimlik mal rejimleri olarak düzenlenmiş mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı ve mal ortaklığı rejimlerinden kanunda yazılı sınırlar içinde seçim yapma, değişiklik yapma veya kaldırma olanağına sahiptirler. Bu kapsamda kanunun tanımış olduğu seçimlik mal rejimleri dışında bir mal rejimi belirleme yetkileri bulunmadığı gibi herhangi bir mal rejimine bağlı olmamaya da karar veremeyeceklerdir. Keza tarafların malvarlıklarına ilişkin olarak yapmış oldukları her düzenleme mal rejimi sözleşmesi kapsamında değerlendirilemeyecektir.
Eşler arasında edinilmiş mallara katılma rejiminin uygulanması asıldır. Eşler, mal rejimi sözleşmesiyle kanunda belirlenen diğer rejimlerden birini kabul edebilirler. Mal rejimi sözleşmesi, eşlerin yasal mal rejiminin kendilerine uygulanmasından vazgeçme iradesiyle kanunda sınırlı olarak sayılan mal rejimlerinden birini seçmeleri ile mümkündür. Bu seçim yapmadan yasal mal rejiminin kaldırılması olanağı bulunmayıp bu halde yasal mal rejiminin benimsendiği kabulü geçerli olmaktadır.
Eşler, her zaman yeni bir mal rejimi sözleşmesiyle önceki veya başka bir mal rejimini kabul edebilirler. Seçilmiş olan mal rejimi sözleşmesi yukarıda açıklanan geçerlilik koşullarını yerine getirerek yürürlüğe konulması ile hükümlerini hüküm ifade edecek olup evliliğin sona ermesi yahut yeni bir mal rejimi seçilmesi anına dek sonuçlarını doğurmaya devam edecektir.
MAL REJİMİ SÖZLEŞMESİNİN GEÇERLİLİK KOŞULLARI
Mal rejimi sözleşmesi belirli şartlar dahilinde geçerli sayılabilmektedir. Aşağıda bu şartlar belirtilmiştir.
Mal Rejimi ve Nişanlılık
Mal rejimi sözleşmesi evlenmeden önce ve evlendikten sonra yapılabilecek olup evlenmeden önce yapılacak sözleşmelerde evlenme vaadi ve beklentisiyle bir nişanlılığın bulunması gerekmektedir. Nişanlılar evlenmek için yapacakları başvuruda ilgili memura yazılı olarak aralarında uygulanacak olan mal rejimini bildirmek suretiyle bir seçim yapabilecekleri gibi noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapabileceklerdir. Bu kapsamda evlenme vaadinin bulunması geçerlilik koşulları arasında yer almaktadır.
Mal Rejiminde Ehliyet
Mal rejimi sözleşmesi, ancak ayırt etme gücüne sahip olanlar tarafından yapılabilir. Küçükler ile kısıtlılar, yasal temsilcilerinin rızasını almak zorundadırlar. Dolayısıyla mal rejimi sözleşmesine taraf olabilmek için fiil ehliyeti şartı aranmadığı ayırt etme gücüne sahip olmanın küçükler ve kısıtlılarda yasal temsilcinin de rızasının bulunması ile yeterli olduğu söylenebilmektedir.
Mal Rejimi Sözleşmesinde Şekil
Mal rejimi sözleşmesi, noterde düzenleme veya onaylama şeklinde yapılır. Ancak, taraflar evlenme başvurusu sırasında hangi mal rejimini seçtiklerini yazılı olarak da bildirebilirler. Mal rejimi sözleşmesinin taraflarca ve gerektiğinde yasal temsilcilerince imzalanması zorunludur. Mal rejimi sözleşmelerinde kanunun çizdiği sınırlar içerisinde yapılacak olan değişikliklerin baştan sona noter tarafından oluşturulması düzenleme şeklinde yapılan sözleşmeyi ifade etmekte iken önceden hazırlanan mal rejimi sözleşmesinin noter huzurunda taraflar ve noter tarafından onaylanması suretiyle yürürlüğe konulan sözleşmeler ise onaylama şeklinde yapılmış olan sözleşmeleri ifade etmektedir.
Noter huzurunda yapılacak olan mal rejimi sözleşmeleri için aranan şekil resmi şartı şekil geçerlilik koşulu olup buna aykırı sözleşmeler mutlak butlan ile sakat olarak kabul edilmekte ancak evlendirme başvurusu sırasında mal rejimi türü seçilir iken ise adi yazılı şekil yeterli görülmektedir.
MAL REJİMİ TÜRLERİ NELERDİR?
Medeni Kanun’da yasal mal rejimi olarak edinilmiş mallara katılma rejimi belirlenmiştir. Bunun dışında yine Kanunda sınırlı sayıda belirtilen mal rejimi türleri bulunmaktadır. Bunun sonucunda mal rejimi türleri şu şekilde sıralanabilir;
1. Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi
2. Mal Ayrılığı Rejimi
3. Paylaşmalı Mal Ayrılığı Rejimi
4. Mal Ortaklığı Rejimi
EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİ
Edinilmiş Mal ve Kişisel Mal
Edinilmiş mallara katılma rejimi eşlerin malvarlıklarını edinilmiş mallar ve kişisel mallar olarak ikiye ayırmaktadır. Edinilmiş mal, her eşin bu mal rejiminin devamı süresince karşılığını vererek elde ettiği malvarlığı değerlerini kapsamakta edinilmiş malların başlıcaları çalışmasının karşılığı olan edinimler, sosyal güvenlik veya sosyal yardım kurum ve kuruluşlarının veya personele yardım amacı ile kurulan sandık ve benzerlerinin yaptığı ödemeler, çalışma gücünün kaybı nedeniyle ödenen tazminatlar, kişisel mallarının gelirleri, edinilmiş malların yerine geçen değerlerden oluşmaktadır. Eşlerden birinin yalnız kişisel kullanımına yarayan eşya, mal rejiminin başlangıcında eşlerden birine ait bulunan veya bir eşin sonradan miras yoluyla ya da herhangi bir şekilde karşılıksız kazanma yoluyla elde ettiği malvarlığı değerleri, manevî tazminat alacakları, kişisel mallar yerine geçen değerler ise kanun gereğince kişiler mallar arasında yer almaktadır. Her eş, yasal sınırlar içerisinde kişisel malları ile edinilmiş mallarını yönetme, bunlardan yararlanma ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahiptir.
Bu mal rejimine mal gruplarının değişmezliği ilkesi hâkim olup kanunun getirmiş olduğu istisna halleri dışında edinilmiş malların kişisel mal kategorisine dahil edilmesi buna mukabil kişisel malların ise edinilmiş mal arasına dahil edilmesi mümkün olamamaktadır. Bu kapsamda eşlerin, mal rejimi sözleşmesiyle, bir mesleğin icrası veya işletmenin faaliyeti sebebiyle doğan edinilmiş mallara dahil olması gereken malvarlığı değerlerinin kişisel mal sayılacağını kabul edebilmektedir. Yine diğer bir istisna ise eşlerin, mal rejimi sözleşmesiyle kişisel malların gelirlerinin edinilmiş mallara dahil olmayacağını kararlaştırabilme imkanlarının bulunmasıdır.
Paylı Mülkiyet
Her eşin, yasal sınırlar içerisinde kişisel malları ile edinilmiş mallarını yönetme, bunlardan yararlanma ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahip olduğu yukarıda izah edilmiş olup bu mal rejiminde aksine anlaşma olmadıkça, eşlerden biri diğerinin rızası olmadan paylı mülkiyet konusu maldaki payı üzerinde tasarrufta bulunamayacaklardır.
Değer Artış Payı Alacağı
Eşlerin değer artış payı alacağından doğan alacak haklarının detayları önceki yazılarımız arasında bulunmaktadır. İlgili yazımıza buradan ulaşabilirsiniz.
Değer artış payı alacağı eşlerden biri tarafından diğerine ait bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiç ya da uygun bir karşılık almaksızın bulunmuş olduğu katkılarda, tasfiye sırasında bu malda ortaya çıkan değer artışı için katkısı oranında sahip olduğu alacak hakkını ifade etmektedir.
Evlilik birliğinin gereklerinden birisini de eşler arasındaki dayanışma oluştururken bu dayanışmanın maddi ve manevi olmak üzere iki ucu bulunmaktadır. Eşler ekonomik dayanışma gayesi ile ivazsız olarak maddi kaynak tesis edebileceği gibi emek gücü ile de katkı sağlayabilmektedirler. Bu kapsamda eşler arasında olağan dayanışma sınırlarını aşan maddiyat ve emek katkısı mal rejiminin tasfiyesi ile temin edilebilecektir.
Eklenecek Değerler
Rejimin tasfiyesi aşamasında eklenmeden ve denkleştirmeden elde edilen miktarlar da dahil olmak üzere her eşin edinilmiş mallarının toplam değerinden bu mallara ilişkin borçlar çıkarıldıktan sonra kalan miktarın hesaplanması ile elde edilen artık değere katılma alacağını güvence altına almak amacıyla aşağıdaki değerlerin eklenmesini ifade etmektedir:
– Eşlerden birinin mal rejiminin sona ermesinden önceki bir yıl içinde diğer eşin rızası olmadan, olağan hediyeler dışında yaptığı karşılıksız kazandırmalar
– Bir eşin mal rejiminin devamı süresince diğer eşin katılma alacağını azaltmak kastıyla yaptığı devirler
Bu tür kazandırma veya devirlere ilişkin uyuşmazlıklarda mahkeme kararı, davanın kendisine ihbar edilmiş olması koşuluyla, kazandırma veya devirden yararlanan üçüncü kişilere karşı da ileri sürülebilir.
Artık Değere Katılma Alacağı
Artık değer, eklenmeden ve denkleştirmeden elde edilen miktarlar da dahil olmak üzere her eşin edinilmiş mallarının toplam değerinden bu mallara ilişkin borçlar çıkarıldıktan sonra kalan miktarı ifade etmekte olup eşlerden her biri diğer eşe ait artık değerin yarısı üzerinde hak sahibi olmaktadır. Eğer mal rejiminin sona ermesi ile yapılacak hesaplamada değer elde edilememesi veya negatif bir değer bulunması halinde değer eksilmesi göz önüne alınmayacaktır.
Aile Konutu ve Ev Eşyası
Aile konutu, aile yaşamının müştereken idame ettirildiği ve sürekli ikamet edilen konuttur. Eşlerden biri, diğer eşin açık rızası bulunmadıkça, aile konutu ile ilgili kira sözleşmesini feshedemez, aile konutunu devredemez veya aile konutu üzerindeki hakları sınırlayamaz. Ancak eşler arasında kabul edilecek mal sözleşmesi ile bu düzenlemenin dışına çıkılması ve tasarruf yetkisinin eşlerden birine devredilmesi mümkündür. Sözleşmeyle düzenlenmemiş olması halinde edinilmiş mallara katılma rejimi eşlerden birinin ölümü ile sona ermişse; sağ kalan eş, eski yaşantısını devam ettirebilmesi için, ölen eşine ait olup birlikte yaşadıkları konut üzerinde kendisine katılma alacağına mahsup edilmek, yetmez ise bedel eklenmek suretiyle intifa veya oturma hakkı tanınmasını isteyebilir. Yine sağ kalan eş, aynı koşullar altında ev eşyası üzerinde kendisine mülkiyet hakkı tanınmasını isteyebilir.
MAL AYRILIĞI REJİMİ
Mal ayrılığı rejimi eşler arasında paylaşım sisteminin temel alınmadığı bir rejim türüdür. Mal ayrılığı rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur. Bu kapsamda evlilik ve mal rejiminin sona ermesi malvarlığı üzerinde mülkiyeti hedef alan herhangi bir değişiklik meydana getirmeyecek, tasfiye aşamasında paylaşım zarureti doğmayacaktır.
Bu mal rejiminde ispat, borçlardan sorumluluk ve paylı mülkün özgülenmesi konularında paylaşmalı mal ayrılığı rejimine ilişkin hükümler uygulanacak olup tekrara düşmemek adına bu başlıkta detaylara yer verilmemiştir.
PAYLAŞMALI MAL AYRILIĞI REJİMİ
Paylaşmalı mal ayrılığı rejiminde eşlerden her biri, yasal sınırlar içerisinde kendi malvarlığı üzerinde yönetim, yararlanma ve tasarruf haklarını korur. Eşlerden hangisine ait olduğu ispat edilemeyen mallar onların paylı mülkiyetinde sayılır.
Paylaşmalı mal rejiminde paylaştırma esasları eşlerden biri tarafından paylaşmalı mal ayrılığı rejiminin kurulmasından sonra edinilmiş olup ailenin ortak kullanım ve yararlanmasına özgülenmiş mallar ile ailenin ekonomik geleceğini güvence altına almaya yönelik yatırımlar veya bunların yerine geçen değerler üzerinden eşit olarak yapılacağı yönünde belirlenmiştir. Ancak dikkat edilmesi gereken bir husus bulunmaktadır, paylaştırmada işletmelerin ekonomik bütünlüğü gözetilmek durumundadır. Bu halde paylaştırmanın ayın olarak yapılması asıl olmakla birlikte taksime elverişlilik arz etmeyen bir hal mevcut ise bedel eklemek suretiyle payların denkleştirilmesi gerekmektedir. Denkleştirme yapılmak üzere eşlerden birinin diğerine ödeyeceği bedel, malların tasfiye anındaki sürüm değerlerine göre hesaplanacak olup hesaplamada paylaşım konusu malların edinilmesinden doğan borçların indirilmesi olanağı bulunmaktadır.
Paylaşmalı mal ayrılığı rejiminin tasfiyesi aşamasında her eşin, diğer eşte bulunan mallarını geri alması gerekmektedir. Paylı mülkiyet söz konusu ise üstün yararı olduğunu ispat eden eş, diğer önlemler yanında, eşine payının ödeme günündeki karşılığını vermek suretiyle paylı mülkiyetteki malın kendisine verilmesini isteyebilmektedir.
Katkı payı alacağı hususunda ise bu mal rejiminin sona ermesi ile eşlerden biri diğerine ait olup, paylaştırma dışı kalan bir malın edinilmesine, iyileştirilmesine veya korunmasına hiç ya da uygun bir karşılık almaksızın katkıda bulunmuşsa; mal rejiminin sona ermesi hâlinde, katkısı oranında hakkaniyete uygun bir bedel ödenmesini isteyebilmektedir.
Paylaşmalı mal ayrılığı rejiminde borçlara ilişkin düzenleme ise eşlerden her birinin, kendi borçlarından bütün malvarlığıyla sorumlu olacağı yönünde yapılmış olup evlilik birliğini temsilen yapılanı borçlar söz konusu ise, eşler üçüncü kişilere karşı müteselsil sorumlu olacaklarıdır.
MAL ORTAKLIĞI REJİMİ
Mal ortaklığı rejimi, ortaklık malları ile eşlerin kişisel mallarını kapsamakta olup ortaklık malları genel mal ortaklığı ve sınırlı mal ortaklığı olmak üzere iki kapsam öngörülmüştür. Bir eşin kişisel malı olduğu ispatlanmadıkça tüm malvarlığı değerleri ortaklık malı sayılır.
Genel Mal Ortaklığı
Genel mal ortaklığı, eşlerin kanun gereğince kişisel mal sayılanlar dışındaki malları ile gelirleri ortaklık mallarını oluşturur. Eşler, ortaklık mallarına bölünmemiş bir bütün olarak sahip olurlar. Hiçbir eş, ortaklık payı üzerinde tek başına tasarruf hakkına sahip değildir.
Sınırlı Mal Ortaklığı
Sınırlı mal ortaklığında eşlerin, mal rejimi sözleşmesiyle sadece edinilmiş mallardan oluşan bir ortaklık kabul edebilmeleri mümkün kılınmış ve kişisel malların gelirleri de bu ortaklığa dahil kabul edilmiştir. Kişisel malların belirlenmesi için üç kapsam öngörülmüştür; mal rejimi sözleşmesi, üçüncü kişinin karşılıksız kazandırması veya kanun. Kanundan doğan kişisel mallar eşlerden her birinin sadece kişisel kullanımına ayrılmış olan eşyası ile manevî tazminat alacaklarıdır.
Ortaklık malları için öngörülmüş olan yönetim ve tasarruf usulü eşlerin, ortaklık mallarını evlilik birliğinin yararına uygun olarak yönetmesi ve olağan yönetim sınırları içinde her eşin, ortaklığı yükümlülük altına sokabilme ve ortak mallarda tasarrufta bulunabilmesi şeklinde belirlenmiştir. Kişisel mallarda ise yönetim ve tasarruf ise eşlerden her birinin, yasal sınırlar içerisinde kendi kişisel malları üzerinde yönetim ve tasarruf imkanının bulunmasını şeklinde icra edilmektedir. Kişisel malların yönetim giderlerinin kişisel mallardan elde edilen gelirlerle karşılanması gerekmektedir.
Mal ortaklığı rejiminin sona ermesiyle bir eşin kişisel malı veya ortaklık malıyla bir başka mal kesimine giren malvarlığı değerinin edinilmesi, iyileştirilmesi veya korunmasına katkıda bulunulmuş olması yönünde mevcut bir değer artış alacağı iddiası ileri sürülmekte ise bu halde edinilmiş mallara katılma rejiminde değer artış payına ilişkin hükümler uygulanacaktır.
Mal ortaklığı rejiminde borçlardan sorumluluk her eşin, bütün borçlardan kendi kişisel mallarıyla ve ortaklık mallarının değerinin yarısı kadarıyla sınırlı tutulmuştur.
Mal ortaklığı rejiminde paylaşım usulü mal ortaklığının sona ermesi hâlinde, her eşe veya mirasçılarına ortaklık mallarının yarısının verilmesi suretiyle gerçekleştirilmekte olup eşlere mal rejimi sözleşmesiyle başka bir paylaşma oranı kararlaştırılabilme imkanı verilmiştir.
Mal rejimi konusunda daha detaylı bilgi için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
